राष्ट्र बैंकले खुद निष्क्रिय कर्जाको तथ्यांक सार्वजनिक गरेर दिन खोजेको सन्देश के हो ?
काठमाडौं । ‘यो खराब कर्जा बढेको वर्ष होइन, देखाइएको वर्ष हो,’ नेपाल बैंकर्स संघ (एनबीए)को सभाहलमा फागुन १४ गते बैंकर र पत्रकारहरु सामुन्ने नेपाल राष्ट्र बैंकका गभर्नर महाप्रसाद अधिकारीले बोलेको वाक्य हो यो ।
गभर्नर अधिकारीको संकेत थियो, अहिले खराब कर्जा बढेको नभएर वास्तविकता देखाइएको मात्र हो । र, यो चिन्ता लिइहाल्नु पर्ने अवस्थामा पुगिसकेको छैन ।
तथ्यांक हेर्दा २०८० पुस मसान्तमा वाणिज्य बैंकहरुको कुल कर्जामा निष्क्रिय कर्जाको अनुपात (एपीएल) ३.६३ प्रतिशत पुगेको छ । तर, खुद निष्क्रिय कर्जा १.१३ प्रतिशतमात्रै छ ।
आर्थिक वर्ष २०८०/८१ को पुस मसान्तसम्मको तथ्यांकले निष्क्रिय कर्जाको बढ्दो ट्रेन्डलाई प्रष्ट संकेत गरेको छ । यो तथ्यांकले बैंकिङका आगामी दिनहरु थप संकटपूर्ण छन् भन्ने देखाउँछ । तर, बजारमा भने यसले भय सिर्जना गर्न थालिसकेको छ । बैंकहरुको खराब कर्जालाई देखाएर कतिपयले बैंकिङ क्षेत्र डुब्नै लाग्यो, फलानो बैंक डुब्दैछ जस्ता अफबाह फैलाउँदा सर्वसाधारणमा मनोवैज्ञानिक त्रास फैलिइरहको छ ।
निष्क्रिय कर्जाको दर रकेट गतिमा उकालो लाग्न थालेकामा गभर्नर अधिकारीको अभिव्यक्ति थियो, ‘एभरग्रिनिङ रोकिएका कारण लुकेको निष्क्रिय कर्जा देखियो ।’
गभर्नर अधिकारीले खुद निष्क्रिय कर्जाबारे बोलेको ११ दिनपछि केन्द्रीय बैंकले खराब कर्जाको तथ्य नयाँ ढंगले सार्वजनिक गर्यो। राष्ट्र बैंकले ३/३ महिनामा सार्वजनिक गर्ने प्रमुख वित्तीय सूचक नामक प्रतिवेदन प्रकाशन गर्दा खुद निष्क्रिय कर्जा पनि पहिलोपटक समेटियो । सो तथ्यांकले बैंकहरुको खराब कर्जाको मुहार बदलिदियो । सबै वाणिज्य बैंकको खुद निष्क्रिय कर्जा २ प्रतिशतभन्दा कम देखियो । २० मध्ये १० बैंकको १ प्रतिशतभन्दा कम, ५ वटाको मात्र १.५ प्रतिशतभन्दा बढी र ५ वटाको १.५ प्रतिशतभन्दा कम खुद निष्क्रिय कर्जा छ ।
कुन बैंकको प्रोभिजन कति ?
कुल र खुद निष्क्रिय कर्जा कसको कति ?
कुल र खुद निष्क्रिय कर्जा अनुपातले परिस्थिति देखाउँछ । केही बैंकको कुल निष्क्रिय कर्जा ४ प्रतिशतभन्दा बढी भएपनि खुद निष्क्रिय कर्जा १ प्रतिशतभन्दा कम छ । कारण हो, उनीहरुले निष्क्रिय कर्जावापत् ठूलो परिमाणमा कर्जा जोखिम व्यवस्था (प्रोभिजनिङ) गरेका छन् ।
हिमालयन बैंक, कुमारी बैंक, प्राइम कमर्सियल बैंकको कुल निष्क्रिय कर्जा अनुपात ४ प्रतिशतभन्दा बढी भएपनि खुद निष्क्रिय कर्जा १ प्रतिशत कम छन् ।
जबकी, ४ प्रतिशतभन्दा बढी कुल निष्क्रिय कर्जा भएका प्रभु, ग्लोबल आईएमई, सिटिजन्स, लक्ष्मी सनराइज र नेपाल बैंकको खुद निष्क्रिय कर्जा २ प्रतिशत नजिक छ ।
कुमारी बैंकको कुल निष्क्रिय कर्जा सर्वाधिक ४.९७ प्रतिशत भएपनि खुद निष्क्रिय कर्जा अनुपात ०.६७ प्रतिशतमात्र छ । यसैगरी कुल निष्क्रिय कर्जा ४.९५ प्रतिशत रहेको हिमालयनको खुद निष्क्रिय कर्जा अनुपात ०.९७ प्रतिशतमात्र छ ।
तर, कुल निष्क्रिय कर्जा ४.९ प्रतिशत भएको प्रभुको खुद निष्क्रिय कर्जा हिमालयनको भन्दा दोब्बर छ । यो तथ्यले हिमालयन, प्राइम कमर्सियल, कुमारी, कृषि विकास, नेपाल एसबीआईले पर्याप्त प्रोभिजन गरेको देखाउँछ । यस्तै स्ट्यान्डर्ड चार्टर्ड, सिद्धार्थ, ग्लोबल आईएमई, सिटिजन्स, प्रभु र सानिमाको प्रोभिजन अन्यभन्दा कम अनुपातमा गरेको देखिन्छ ।
एकातिर बैंकहरु समस्यामा पर्दैछन् भन्ने अफवाह फैलँदै थियो । अर्कातर्फ आर्थिक मन्दीका कारण ऋण असुलीमा समस्या देखिएको संकेत वित्तीय विवरणले गर्दै थियो । मर्जर तथा एक्विजिसनमा गएका बैंकहरुमा खराब कर्जा झनै बढी थियो । कर्जाको सावाँब्याज नउठेपछि पत्रपत्रिका वाणिज्य बैंकले निकाल्ने धितो लिलामीको सूचनाले भरिन थालेका थिए । तर, धितो लिलाम नहुँदा अहिले बैंकहरुको गैरबैंकिङ सम्पत्ति (एनबीए) बढ्दै गएको छ ।
विषेश गरी चालु पुँजी मार्गदर्शन लागु भएपछि कर्जाको एभरग्रिनिङ रोकिएको र बैंकको ऋण तिर्न नयाँ कर्जा लिने परिपाटी अन्त्य भएको गभर्नर अधिकारी बताउँछन् । पछिल्लो समय ‘नकारात्मक समाचार’हरुको बीचमा सकारात्मक सन्देश प्रवाह गर्ने प्रयासमा राष्ट्र बैंकका अधिकारीहरु सक्रिय छन् ।
त्यसो त अहिले बैंकहरुको निष्क्रिय कर्जा केही बढेको देखिए पनि प्रणालीले धान्नै नसक्ने अवस्थामा पुगेको भने छैन। नेपालकै बैंकिङ इतिहास हेर्ने हो भने पनि अढाई दशकअघि बैंकहरुको निष्क्रिय कर्जा ऐतिहासिक उच्च बिन्दूमा पुगेको थियो । तीनवटै सरकारी बैंकको निष्क्रिय कर्जा ६० प्रतिशतभन्दा बढी थियो ।
बैंकबाट ऋण लिने र नतिर्ने प्रवित्ति बढेपछि बैंकिङ क्षेत्र उच्च जोखिममा पर्यो । उक्त जोखिमबाट बाहिर निकाल्न विश्व बैंक, अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष र एशियाली विकास बैंकको सहयोगमा आर्थिक वर्ष २०५७/५८ सालदेखि नेपाल सरकारले वित्तीय क्षेत्र सुधार कार्यक्रम सञ्चालन गरी सरकारी बैंकको जिम्मा विदेशी व्यवस्थापनलाई दिइएको थियो ।
गभर्नर अधिकारी खुद निष्क्रिय कर्जा (नेट एनपीएल) हेर्दा स्थिति भयानक नभएको तथा निष्क्रिय कर्जा बढ्नु सामान्य विषय रहेको गभर्नरको बताउँछन् ।
‘कुनै समय राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकको एनपीएल ६० प्रतिशतसम्म हुन्थ्यो, अहिले ३ प्रतिशत हुँदा के के न भएकोजस्तो गर्छन्, त्यसैले एनपीएल बढ्दैमा धेरै आत्तिनु पर्ने अवस्था छैन,’ माघ १० गते राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकको ५९औं वार्षिकाेत्सव कार्यक्रममा गभर्नर अधिकारीले भनेका थिए ।
हालका वाणिज्य बैंकहरुमध्ये अब्बल मानिने नबिल बैंकको सन् १९९८ मा निष्क्रिय कर्जा १३.४ प्रतिशत थियो । सन् २००१ सम्म यस्तो कर्जाको अनुपात ७.१४ प्रतिशतमा झारियो ।
समाधानस्वरुप बैंक व्यवस्थापन पक्षले एउटा उपाय निकाल्यो । त्यो थियो, खुद निष्क्रिय कर्जाको तथ्यांक प्रकाशन गर्ने । खुद निष्क्रिय कर्जा निस्कियो, ४.४८ प्रतिशत । जुन ५ प्रतिशतको सीमाभन्दा कम थियो । हालसम्म पनि खुद निष्क्रिय कर्जा प्रकाशन गर्ने नबिल एक्लो बैंक हो ।
कसरी निकालिन्छ खुद निष्क्रिय कर्जा ?
कुल निष्क्रिय कर्जालाई कुल कर्जाले भाग गरी १०० ले गुणन गर्दा आउने अनुपात ‘कुल निष्क्रिय कर्जा अनुपात’ वा ‘निष्क्रिय कर्जा अनुपात’ हो ।
निष्क्रिय कर्जा अनुपातले मात्र निष्क्रिय कर्जाको पूर्ण जानकारी समेट्दैन ।
‘कुल निष्क्रिय कर्जाको तथ्यांकलाई तोडमोड गरेर बैंकिङ क्षेत्रका बारेमा अफबाह फैलाउन थालिएपछि हामीले नेपालका बैंकहरु हल्ला भएजस्तो कमजोर छैनन् भनेर देखाउने सही तथ्यांक अर्थात् खुद निष्क्रिय कर्जाको तथ्यांक सार्वजनिक गरेका हौं,’ राष्ट्र बैंकको बैंक सुपरिवेक्षण विभागका कार्यकारी निर्देशक देबकुमार ढकालले क्लिकमान्डुसँग भने, ‘यो अन्तराष्ट्रिय लेखामान सिद्दान्तको मापदण्डमा आधारित छ । र, यसले वास्तविकता देखाउँछ ।’
बैंकहरुले प्रवाह गर्ने कर्जावापत् केही रकम प्रोभिजन गर्ने गरेका हुन्छन् । अर्थात् कर्जामा रहेको जोखिमका आधारमा निश्चित रकम छुट्याइएको हुन्छ । प्रोभिजन भन्नाले कर्जा असूली हुन नसक्ने अनुमानसहित नाफाबाट छुट्याएर राखिएकाे रकम हो । बैंकहरुले सक्रिय र निष्क्रिय दुबै प्रकारको कर्जाका लागि प्रोभिजन गरेका हुन्छन् । वाणिज्य बैंकहरुले सक्रिय र निष्क्रिय प्रकृतिको कर्जाका लागि माघ मसान्तसम्म कुल १ खर्ब ९१ अर्ब रुपैयाँ प्रोभिजन गरिसकेका छन् ।
नेपाल राष्ट्र बैंककको कर्जा वर्गिकरणसम्बन्धी व्यवस्थाअनुसार भाखा नाघेको ३ महिनासम्मको कर्जा सक्रिय कर्जा हो। अर्थात् बैंकका ऋणीले ३ महिनासम्म पनि ऋणको किस्ता तिरेको छैन भने सो कर्जालाई सक्रिय कर्जा नै मानिन्छ। भाखा ३ महिना कटेपछि यस्तो कर्जा निष्क्रियको सूचीमा सामेल हुन्छ । भाखा नाघेको १ वर्षपछि निष्क्रिय कर्जा खराब कर्जा बन्छ ।
सक्रियमध्ये भाखा नाघेको १ महिना बितेको छैन भने त्यस्ता कर्जावापत् १.२५ प्रतिशत प्रोभिजन गर्नुपर्ने व्यवस्था छ। यस्ता कर्जालाई असल कर्जा भनिन्छ । यसैगरी भाखा नाघेको ३ महिनासम्म सुक्ष्म निगरानी कर्जाको सूचीमा राखिन्छ। यस्तो कर्जावापत् ५ प्रतिशत प्रोभिजन गरिन्छ ।
यी दुईखालेका लागि गरिएको कुल प्रोभिजन ‘सक्रिय कर्जाका लागि गरिएको प्रोभिजन’ हो ।
निष्क्रिय कर्जा ३ प्रकारका हुन्छन् । भाखा नाघेको ६ महिना नबित्दासम्मका अर्थात् कमसल कर्जावापत् २५ प्रतिशत प्रोभिजन गरिन्छ । यसैगरी भाखा नाघेको ६ महिना बितेर १ वर्ष नाघेको छैन भने शंकाष्पद कर्जा मानेर ५० प्रतिशत प्रोभिजन गरिएको हुन्छ । वास्तविक खराब कर्जा (भाखा नाघेको १ वर्ष बितेको) वापत् भने जति कर्जा दिइएको हुन्छ उति नै प्रोभिजन गरिन्छ ।
यी तीनखाले प्रोभिजन ‘निष्क्रिय कर्जाका लागि गरिएको प्रोभिजन’ हुन् ।
यसबाहेक पुनरसंरचना/पुनरतालिकीकरण गरिएको कर्जापावत् १२.५ प्रतिशत प्रोभिजन गर्नुपर्छ । कुल निष्क्रिय कर्जाबाट निष्क्रिय कर्जाका लागि गरिएको प्रोभिजन घटाउँदा खुद निष्क्रिय कर्जा निस्किन्छ । यस्तै, कुल कर्जामा कुल प्रोभिजन घटाउँदा खुद कर्जा निस्किन्छ । र, खुद निष्क्रिय कर्जालाई खुद कर्जाले भाग गरी १०० ले गुण गर्दा आउने अनुपात नै खुद निस्क्रिय कर्जा अनुपात हो ।
यसरी खुद निष्क्रिय कर्जा अनुपातले निष्क्रिय कर्जाको यथार्थ चित्रण गर्दछ । किनकी, नियामकीय व्यवस्थाअनुसार जति धेरै प्रोभिजन गरिएको हुन्छ, खुद निस्क्रिय कर्जा अनुपात पनि त्यति कम आउँछ । वा, बैंकहरुले निष्क्रिय कर्जा बराबर नै प्रोभिजन गरेका छन् भने खुद निस्क्रिय कर्जा अनुपात ‘शून्य’ आउँछ ।
उदाहरणका लागिः
यदी कुनै बैंकले कुल १ खर्ब रुपैयाँ कर्जा प्रवाह गरेको छ । जसमध्ये ४ अर्ब निष्क्रिय प्रकृतिको कर्जा छ भने निष्क्रिय कर्जा अनुपात ४ प्रतिशत हुन्छ ।
यस्तै सो बैंकले निष्क्रिय कर्जाका लागि ३ अर्ब रुपैयाँ प्रोभिजन गरेको छ र बाँकी ९६ अर्बका लागि १० अर्ब प्रोभिजन गरेको छ । यस्तो अवस्थामा उसको खुद निष्क्रिय कर्जा ४ अर्बमा ३ अर्ब घटाएर बाँकी रहने १ अर्ब रुपैयाँ हुन आउँछ । यसैगरी उसको कुल प्रोभिजन १३ अर्बका आधारमा खुद कर्जा ८७ अर्ब रुपैयाँ हुन आउँछ ।
यसरी खुद निष्क्रिय कर्जा र खुद कर्जाको अनुपात १.१५ प्रतिशतमात्र हुन्छ । यसर्थ, बैंकले गरेको प्रोभिजन पनि समेट्ने हुँदा खुद निष्क्रिय कर्जाको अनुपातलाई वैज्ञानिक र यथार्थपरक मानिन्छ।
प्रोभिजनको व्यवस्थामा कडाइका साथ पालना भएसँगै बैंकहरुको नाफा निकै घटेको छ । चालु आवको ७ महिना समाप्तिसम्म वाणिज्य बैंकहरुले १ खर्ब ९१ अर्ब ८४ करोड रुपैयाँ प्रोभिजन गरेका छन् । अर्थात् उनीहरुले नाफाबाट कटाएर यति धेरै रकम छुट्याएका हुन् ।
कर्जा नोक्सानी व्यवस्था गरेका कारण बैंकहरुले प्रवाह गरेको ऋण नउठे पनि सेयरधनीले पाउने लाभांशमा कमी आउने भएपनि वासलातमा भने ठूलो असर गर्दैन । किनभने भाखा नाघेको १ वर्षपछि कर्जाबराबर प्रोभिजन भइसकेको हुन्छ । तर, खराब कर्जा बढ्दै जाँदा बैंकलाई तनाबको भारीले थिचिदिन्छ । र, खराब कर्जा बढी भएका बैंकहरु नयाँ बिजनेश गर्न भन्दा पनि खराब कर्जाको ब्यवस्थापन गर्नमा बढी ध्यान केन्द्रित हुने हुँदा त्यस्ता बैंकहरुको सिर्जनसिलता र उत्पातकत्वमा ह्रास आउँछ । किनभने, नेपालमा सम्पत्ति व्यवस्थापन कम्पनी खुल्न सकेको छैन ।
खुद निष्क्रिय कर्जाको अनुपात बढ्दै जानुले बैंकहरुको नाफा भविष्यमा घट्ने संकेत गर्दछ । उनीहरुले गरेको कर्जा लगानीको किस्ता विस्तारै उठ्न छाडेको भन्ने बुझिन्छ । कुल निष्क्रिय कर्जा अनुपातले यस्ता विषय स्पष्ट पार्दैन ।
राष्ट्र बैंकले किन सार्वजनिक गर्यो खुद निष्क्रिय कर्जाको तथ्यांक ?
बैंकिङ क्षेत्रका विज्ञ, राष्ट्र बैंकका गभर्नर निरन्तर खुद निष्क्रिय कर्जाबारे बोलिरहेका थिए । खराब कर्जाको वास्तविकता चित्रण गर्ने एउटामात्र सूचक खुद निष्क्रिय कर्जा भएको भन्दै गभर्नर अधिकारीले तथ्य नै सार्वजनिक गरेपछि केन्द्रीय बैंकले पनि सोही ढाँचामा विवरण सार्वजनिक गरेको थियो ।
खुद निष्क्रिय कर्जाको विवरण प्रकाशन गर्दै केन्द्रीय बैंकले बैंक वित्तीय संस्थालाई पनि आगामी दिनमा त्रैमासिक विवरणमा खुद निष्क्रिय कर्जामा समावेश गर्नुपर्ने गरी पथप्रदर्शन गरिदिएको छ । हालसम्म वित्तीय विवरणमा खुद निष्क्रिय कर्जा उल्लेख गर्ने नबिल एक्लो बैंक हो ।
केन्द्रिय बैंकले भने खुद निष्क्रिय कर्जा सार्वजनिक गर्ने कामलाई थप सूचना अर्थात् ‘एडिसनल इन्फरमेसन’ दिन सुरुवात गरेको छ । कूल निष्क्रिय कर्जाले आंशिक जानकारी दिने भएको र अफवाह फैलाउन मद्दत मिल्ने भएकाले पनि केन्द्रीय बैंकले सकारात्मक सन्देश दिने प्रयास गरेको विश्लेषण गर्न सकिन्छ ।
बैंकहरुको वास्तविक निष्क्रिय कर्जा कति हो र कति प्रोभिजन गरेका रहेछन् त ? भन्ने प्रश्नको जवाफ खुद निष्क्रिय कर्जाले दिन्छ। भोलिका दिनमा वास्तविक ऋणमा समस्या आइहाल्यो भने पनि बैंकको वासलातमा कति असर पार्ने रहेछ भन्ने खुद निष्क्रिय कर्जाले बताउने भएकाले सबैले यो विषय थाहा पाउनुपर्छ भन्ने हेतुले खुद निष्क्रिय कर्जाको तथ्यांक सार्वजनिक गरिएको केन्द्रीय बैंकको दाबी छ ।
त्यसो त खुद निष्क्रिय कर्जाले बैंकबारे जानकारी राख्नेलाई बैंकहरुको प्रोभिजन कति रहेछ भन्ने तथा बैंकहरु कति सुरक्षित छन् भन्ने जानकारी गराउँछ । तर, बैंक वित्तीय संस्थाले आफूसँग थोरै निष्क्रिय कर्जा रहेको आँकलन गरी जोखिम निम्त्याउने पनि उत्तिकै सम्भावना रहन्छ ।
‘हाल गरेको प्रोभिजनले कुल निष्क्रिय कर्जाको ७० प्रतिशत कभर गरेको देखिन्छ । असल कर्जाबाहेक सबैलाई निष्क्रिय कर्जा भनेका छौं,’ नेपाल राष्ट्र बैंकको नियमन विभागका कार्यकारी निर्देशक गुरु पौडेलले क्लिकमान्डुसँग भने- ‘निष्क्रिय कर्जालाई त्यति डरलाग्दो भन्न मिल्दैन ।’
पौडेलका अनुसार खुद निष्क्रिय कर्जाको तथ्यांकमात्र सार्वजनिक गरिएकाले बैंकहरुलाई बाध्यात्मक व्यवस्था गरिएको संकेत गर्दैन ।
‘तर बजारलाई के अवगत गराउन खोजेको हो भने यो ग्रस फिगर हो, आत्तिनु पर्दैन । बैंकिङ प्रणालीको निष्क्रिय कर्जा सोचेभन्दा कम छ भन्ने हो,’ पौडेलले प्रष्ट्याए ।
केन्द्रीय बैंकले ल्याउने तयारी गरिरहेको अनुमानित कर्जा नोक्सानी मार्गदर्शन (एक्स्पेक्टेड क्रेडिट लस गाइडलाइन) अनुसार पनि हालको भन्दा कम प्रोभिजन भए हुने देखाउँछ ।
‘खुद निष्क्रिय कर्जाको तथ्यले मनोविज्ञान सबल हुन्छ, आत्मविश्वास बढ्छ,’ पौडेल भन्छन्, ‘प्रोएक्टिभ भएर प्रोभिजन राख्ने हो पनि हामीले अहिले राखेको प्रोभिजनभन्दा कम भए हुने रहेछ ।’
खुद निष्क्रिय कर्जाको अभ्यास थाल्नु भनेको ग्रसको हिसाब छाड्नु नहुने उनको भनाइ छ ।
उनले थपे, ‘अहिले खुद निष्क्रिय कर्जा हिसाब अनिवार्य गरिएको हैन, आगामी दिनहरुमा गर्न सकिन्छ भन्ने बाटो खुलाएको मात्रै हो ।’
पूर्वबैंकर तथा बैंकिङ विज्ञ भुवन दहालका अनुसार कुल निष्क्रिय कर्जा अनुपातको तथ्यांकले कुल कर्जामा कति निष्क्रिय कर्जा छ भन्ने देखाउँछ । तर खुद निष्क्रिय कर्जा अनुपातले बैंकले कति कति प्रोभिजन गरेको छ भन्ने पनि देखाउँछ ।
‘कुल निष्क्रिय कर्जामा प्रोभिजन घटाएपछि खुद निष्क्रिय कर्जा आउने भएकाले बढी तर्कसंगत मानिन्छ,’ दहालले भने, ‘कुनै बैंकको कुल निष्क्रिय कर्जा बढी छ तर खुद निष्क्रिय कर्जा कम हुनसक्छ । कसैको कुल कम र नेट बढी हुनसक्छ ।’
कुनै कर्जाको १०० मा १० प्रोभिजन गरेको छ भने खराब मान्न सकिन्छ तर कसैमा १०० मा १०० नै प्रोभिजन गरेको छ भने त्यसमा जोखिम नहुने दहालको दाबी छ ।
रोविन पौडेल
