डलर कारोबारका आरोपी दिनेश खड्का प्रकरणमा नखुलेको पाटो
काठमाडौं । माघ १० गते राजस्व अनुसन्धान विभागले कैलाली घर भएका दिनेश खड्का गैरकानूनीरुपमा विदेशी विनिमय कारोबारमा संलग्न रहेको आरोपमा काठमाडौं जिल्ला अदालतमा मुद्दा दायर गरेको छ ।
डिजिटल माध्यम प्रयोग गर्दै ३७ करोड ६४ लाख रुपैयाँ बराबरको विदेशी मुद्राको कारोबार भएको घटना नेपालमा पहिलो हो ।
त्यसैले राजस्व अनुसन्धान विभागका लागि यो घटनाको अनुसन्धान नै चुनौतीपूर्ण भएको विभागका अनुसन्धान अधिकृत बताउँछन् ।
‘विगतमा विदेशी मुद्राको कारोबारको कैयौं अनुसन्धान भएको थियो,’ राजस्व अनुसन्धान विभागका प्रवक्ता टंकप्रसाद पाण्डे भन्छन्, ‘प्रविधि प्रयोग गर्दै डलरको अवैध कारोबारको घटना हामीले गरेको पहिलो अनुसन्धान हो । यो घटना हामीले सोचे भन्दा पनि ठुलो भएको पाएका छौँ ।’
क्रिप्टोकरेन्सीको कारोबारका लागि प्रयोग हुने डिजिटल एप्लिकेसन बाइनान्स र स्क्रिलमा नेपाली रकम लिँदै डलर रकम पठाउने गरेको आरोपमा खड्कालाई विभागले अनुसन्धान गरेको थियो ।
विगतमा नगद नै कारोबार हुने गरेकोमा यसपटक भने इलेक्ट्रोनिक पैसाको कारोबार भएको हो । जसले गर्दा विभागलाई अनुसन्धान गर्न पनि समस्या भएको थियो ।
अनुसन्धानका क्रममा खड्काले ३७ करोड ६४ लाख रुपैयाँ बराबरको नेपाली रुपैयाँलाई इलेक्ट्रोनिक माध्यममा डलर बनाउँदै कारोबार गर्ने गरेको भेटिएको थियो ।
अनुसन्धान नभएको पाटो
खड्काले इलेक्ट्रोनिक माध्यमबाट डलर कारोबार गर्ने भएकाले विदेशी विनिमय ऐन विपरीत काम गरेको ठहर गर्दै मुद्दा दायर गरिएको हो ।
गत भदौ २४ गते सार्वजनिक सूचना प्रकाशित गर्दै नेपाली नागरिकलाई कुनै पनि प्रकारका क्रिप्टोकरेन्सीमा लगानी नगर्न निर्देशन दिएको थियो ।
खड्काले उक्त निर्देशन विपरीत हुने गरी क्रिप्टोकरेन्सीमा लगानी मात्रै गरेन्न, उनले विभिन्न नेपाली नागरिकलाई क्रिप्टोकरेन्सीमा लगानी गर्न सकिने गरी इलेक्ट्रोनिक माध्यममा डलर पनि बिक्री गर्ने गरेका हुन् ।
अनुसन्धानका क्रममा खड्काले पछिल्लो एक वर्षमा आफ्नो बैंक खाताबाट ५ करोड ७९ लाख रुपैयाँ, दिदी भगवती खड्काको खाताबाट २० करोड ३१ लख, केटी साथी अनिता धितालको खाताबाट ५ करोड ७७ लाख रुपैयाँ र वुवा नरबहादुर खड्काको खाताबाट १ करोड ६४ लाख बराबरकोे कारोबार गरेको भेटिएको छ ।
चार जनाको बैंक खातामा गरी ३७ करोड ६४ लाख रुपैयाँ बराबरको विदेशी मुद्रा अपचलन गरेको आरोप खड्कालाई लागेको हो ।
तर, खड्काले बाइनान्स र स्क्रिल डिजिटल प्ल्याटफर्ममा कसरी पैसा अपलोड गरे भन्ने अनुसन्धान विभागले गरेको छैन ।
विभागका महानिर्देशक प्रकाश पौडेललाई खड्का अवैध रुपमा विदेशी डलरको कारोबारमा संलग्न छन् भन्ने सूचना प्राप्त भयो । प्रारम्भिक अनुसन्धानका क्रममा खड्काको कारोबार शंकास्पद देखियो । त्यसपछि विभागले अनुसन्धान अधिकृत तोक्दै खड्काका विषयमा अनुसन्धान शुरु गरेको थियो ।
खड्कालाई उनको डेरा कालोपुल गुरुङ टोलबाट नियन्त्रणमा लिएपछि खड्काले आफ्नो बैंक खाता, बुबा, दिदी र केटी साथी समेतको बैंक खाताबाट ३७ करोड ६४ लाख रुपैयाँ बराबरको विदेशी विनिमयको अवैध कारोबार गरेको खुलेको हो ।
विभागले खड्काले दुई वटा इलेक्ट्रोनिक मनीको कारोबार गर्ने एप्लिकेसन प्रयोग गर्दै विभिन्न व्यक्तिबाट नेपाली मुद्रामा रकम लिँदै इलेक्ट्रोनिक माध्यममा अमेरिकी डलर पठाउने गरेको भेटिएको थियो ।
विभागले यसरी कानून विपरीत डलरको कारोबार गरेका भन्दै खड्काविरुद्ध मुद्दा दर्ता गरेको छ । विभागको अनुसन्धान एउटा पाटोमा मात्रै केन्द्रित छ । विभागले यो घटनाको महत्वपूर्ण पाटोमा अनुसन्धान नै गरेको छैन ।
खड्का नेपाल बाहिर गएका छैनन् । खड्कालाई विदेशमा रहेका व्यक्तिले नेपाली मुद्रामा कसरी रकम पठाए ? खड्काको मोबाइल एपमा कसरी डलर पैसा आयो ? खड्काले आफ्नो खातामा रहेको नेपाली मुद्राको रकम कसलाई दिएर आफ्नो मोबाइल एप्लिकेसनमा डलर रकम ल्यायो ? खड्काबाट खरिद भएको डलर कहाँ प्रयोग भयो ? यसबारे विभागको अनुसन्धान मौन छ ।
राजस्व अनुसन्धान विभागका प्रवक्ता टंकप्रसाद पाण्डे अनुसन्धान गर्ने समय ३० दिन मात्रै भएकाले धेरै पाटोमा अनुसन्धान हुन नसकेको बताउँछन् ।
‘हामीले दिनेश खड्कालाई विदेशी विनिमय ऐनको व्यवस्था अनुसार मुद्दा दायर गरेका छौं, पाण्डेले क्लिकमाण्डुसँग भने, ‘तर, यो प्रकरणमा अनुसन्धान समाप्त भएको छैन । तपाईंले उठाउनु भएका विषय गम्भीर छन् । विभागले त्यसतर्फ पनि अनुसन्धान केन्द्रित गर्छ ।’
प्रश्न यसकारण उठेको हो, दिनेश खड्काले नेपालमा रहेको बैंक खातामा नेपाली मुद्रामा पैसा लिए । खड्कालाई बिभिन्न व्यक्तिले सम्पर्क गर्दै बाइनान्स र स्क्रिल एकाउन्टमा विदेशी मुद्रा (विदेशगरी अमेरिकी डलर र पाउण्ड स्टर्लिङ)मा रकम जम्मा गरिदिन भन्थे । खड्काले पनि विदेशी मुद्रामा भनेजति रकम जम्मा गरिदिन्थे । तर, त्योभन्दाअघि खड्काले भनेको बैंक अकाउन्टमा नेपाली मुद्रामा रकम जम्मा गर्नु पर्दथ्यो ।
विभिन्न व्यक्तिले आफूले चाहेजति रकम खड्काको खाताको जम्मा गर्दथे । त्यसका आधारमा खड्काले त्यसरी पैसा पठाउने व्यक्तिलाई डलर पठाउने गर्दथे ।
अब प्रश्न उठ्छ, खड्काको खातामा कसरी डलर रकम आउथ्यो ? विभागले योतर्फ अनुसन्धान नै गरको छैन् ।
स्रोतका अनुसार खड्काले हुण्डीमार्फत् विदेशमा रकम पठाउने गरेका थिए । खड्कालाई हुण्डीमार्फत् ३७ करोड रुपैयाँ विदेशमा रकम पठाउन कसले सहयोग गर्याे ? विभागले अनुसन्धान गर्न सकेको छैन । हुण्डीमार्फत् विदेश पुगेको डलरबाट खड्काले इलेक्ट्रोनिक मनी खरिद गर्ने गरेका थिए । त्यसरी खरिद गरिएको रकम खड्काले बिभिन्न व्यक्तिलाई बिक्री गर्ने गर्दथे ।
इलेक्ट्रोनिक मनीको प्रयोग बिटक्वाइन जस्ता क्रिप्टोकरेन्सी खरिद गर्न, बिभिन्न जुवा खेलाउने वेवसाइटमा बाजी लगाउन जुवा खेल्न, विभिन्न डिजिटल उपकरणमा लगानी गर्न प्रयोग हुन्थ्यो ।
नेपाल सरकारले यस्ता उपकरण र क्रिप्टोकरेन्सीलाई गैरकानूनी मान्नुका साथै नेपालबाट नेपालीले विदेशी मुद्रामा रकम लैजान नपाइने भएकाले खड्काले गैरकानूनी कारोबार गरेको ठहरेको हो ।
विदेशी विनिमय ऐन अनुसार नेपालीले नेपालबाट लगानी गर्ने प्रयोजनका लागि विदेशी मुद्रामा रकम लैजान पाउँदैन । जसले गर्दा क्रिप्टोकरेन्सी लगानी गर्न खोज्ने व्यक्ति खड्काका ग्राहक थिए ।
विभाग स्रोतका अनुसार खड्कालाई १० हजार रुपैयाँदेखि ५० लाख रुपैयाँसम्म बुझाएर इलेक्ट्रोनिक रकम खरिद गर्ने गरिएको भेटिएको छ ।
‘पहिलो चरणमा हामीले ठूलो रकमको कारोबार गरेका २० जनालाई पत्र काट्दै बोलाउने चरणमा छौं’ अनुसन्धानमा संलग्न एक अधिकारीले भने, ‘अनुसन्धानबाट केही नयाँ तथ्य आउँछ । त्यसपछि थप कदम चाल्ने छौं ।’
विभागले अनुसन्धान गरेर पक्राउ परेका खड्का सुन प्रकरणमा प्रक्राउ परेका भरिया जस्ता नै हुन् ।
यही विभागले अुनसन्धान गर्दै खड्काले आफ्नो डिजिटल प्रणालीमा डलर कसरी अपलोड गर्दथे ? नेपालमा कसलाई नेपाली रुपैयाँ दिएर उनले डलर लिने गरेका थिए, विदेशबाट खड्काको खातामा नेपाली रुपैयाँ पठाउने व्यक्तिले कसरी पैसा पठाउने गरेका थिए, विदेशमा रहेका नेपालीले कानूनी प्रणाली प्रयोग गरेका थिए वा थिएनन् वा हुण्डी प्रयोग गरका थिए यी प्रश्नको उत्तर खोज्नु जरुरी छ ।
सरकारी निकायले चाहने हो भने यो प्रकरणको सुक्ष्म तर बृहत् अनुसन्धानबाट वित्तीय अपराधका धेरै पाटो पटाक्षेप हुन सक्छन् ।
‘यो नयाँ केस हो । यसले धेरै विषयको जानकारी दिन सक्छ,’ विभागका प्रवक्ता पाण्डे, ‘हामी हाम्रो स्रोत र क्षमताको पूर्ण उपयोग गर्दै अनुसन्धान गर्नेछौं ।’
शरद ओझा
