आक्रामक व्यवसाय बिस्तारमा शिखर शुज, २ कदमपछि हटेको छलाङ मार्न हो: प्रसाई

काठमाडौं । गतवर्ष व्यवसायी रामकृष्ण प्रसाईले बैंकबाट लिएको ऋण नतिरेको भन्दै ३५ दिनको सूचना प्रकाशित भयो । छोटो समयमा शिखर सुजलाई नेपाली जुत्तामा सफल ब्राण्ड बनाउन सफल प्रसाईलाई त्यो सूचनाले ठूलो धक्का दियो ।

बासबारी छालाजुत्ता बन्द भएपछि प्रसाईले शुरु गरेको शिखर सुजलाई सर्वसाधारणलाई सजिलै चिन्ने ब्राण्डको बनेको थियो । प्रसाईले जुत्ताको व्यवसाय शुरु गर्दा परिवारका नातेदारले कथित रुपमा तल्लो जातको व्यक्तिले गर्ने भन्ने खराब काममा लागेका टिप्पणी समेत गरेका थिए ।

तर, प्रसाईको लगन र मेहनतले नेपाली बजारमा शिखर सुज एउटा ब्राण्ड बन्न सफल भयो । काठमाडौंको गोलढुंगामा शिखर सुजको उद्योग थियो ।

छोटो समयमा शिखर सुज र व्यवसायिक रुपमा पाएको सफलताले प्रसाईलाई महत्वाकांक्षी बनाइदिएको थियो । किनकी प्रसाई छोटो समयमा नै सफल व्यवसायी भइसकेका थिए । कारोबारपनि फैँलदो क्रममा थियो ।

व्यवसायको उडान छुनको लागि गोलढुंगामा रहेको उद्योगलाई थप बिस्तार गर्ने सोच प्रसाईको थियो । सोही क्रममा बिराटनगरमा बन्द भएको जुत्ता उद्योगको जग्गा किन्ने निर्णय प्रसाईले गरे ।

प्रसाईले बैंकको ऋण लिएर नै बिराटनगरमा उद्योग खोल्ने तथा तराई क्षेत्रमा जुत्ता चप्पल व्यवसायमा आक्रामक ढंगले अगाडि आउने सोच बनाएका थिए । काठमाडौंको गोलढुंगामा रहेको शिखर सुजको उद्योगले देशभर चिनाएको हुँदा बिराटनगरको खोलिएको जुत्ता उद्योग चल्नेमा प्रसाई ढुक्क थिए ।

तर, शिखर सुजको ब्राण्डबाट शिखरमा चुम्ने सोच बनाएका प्रसाईलाई बिराटनगरको उद्योग भने ‘ब्याडलक’ नै भयो ।

२०७६ साल चैतदेखि सरकारले कोरोना भाइरस नियन्त्रण गर्नका लागि लकडाउन लगायो । लकडाउनले उद्योग व्यवसाय धेरै नै प्रभावित भएको थियो । लकडाउन हुनु अगाडि नै शिखर सुजले पुस मसान्तको बैंकको किस्ता र ब्याज तिर्न सकेको थिएन ।

लकडाउनले जुत्ताको चर्चित ब्राण्ड शिखर सुज वित्तीय संकटमा, बैंकले निकाल्यो नोटिस

लकडाउन अगाडि नै बिराटनगरमा लगाएको उद्योग नचल्ने हुँदा जग्गा बिक्री गर्ने सोच बनाएपनि कार्यान्वयन हुन नसक्दा बैंकको ऋण तिर्न नसक्ने व्यक्तिको रुपमा चिनिन पुगेको प्रसाई बताउँछन् ।

‘उद्योग चल्दैन भन्ने महशुस ६ महिना अगाडि नै थियो, बिराटनगरको जग्गा बेचेर सेटल गरौं भन्ने सोचले बैंकमा उद्योग बन्द गर्न लागेको निर्णय सुनायौ, त्यही कारणले पत्रिकामा नाम आयो,’ प्रसाईले भने ।

वर्किङ क्यापिटलमा समस्या भएपछि बिरानटगरको उद्योग सटडाउन गर्ने निर्णय गरेपनि जग्गा बिक्री हुन सकेको थिएन । जग्गा बिक्री नभएपछि बैंकलाई तिनुपर्ने ऋण प्रसाईले तिर्न सकेनन् ।

पत्रिकामा ऋण तिर्न सूचना आउनु कुनैपनि व्यवसायीको राम्रो संकेत होइन । बिराटनगरमा उद्योग खोलेपछि लागेको घाटाको कारण उदाउँदो व्यवसायीको अवसान नै हुने चिन्ता उनका शुभचिन्तकमा थियो ।

बिराटनगरमा उद्योग नचलेपनि काठमाडौंको उद्योग भने राम्रोसँग नै चलेको थियो । तर, २०७६ साल चैतदेखि शुरु भएको लकडाउनको असर काठमाडौंको उद्योगमा पनि पर्यो । जसले प्रसाईलाई नै समस्यापनि भयो ।

प्रसाईले अहिले भने बिराटनगरको जग्गा बिक्री गरेर बैंकलाई तिनुपर्ने २० करोडको व्यवस्था गरिसके । अर्थात जग्गा बिक्री भएपछि बैंकको समस्या समाधान भयो र सफल व्यवसायीको परिचय बनाएका प्रसाई कालोसूचिमा पर्न जोगिए ।

प्रसाईलाई नजिकबाट चिन्नेहरु बिराटनगरमा उद्योग खोल्ने निर्णयलाई गल्ती भनेपनि उनी भने त्यो मान्न तयार छैनन् ।

‘बिराटगरमा गल्ती भन्दापनि व्यवस्थापन गर्न नसकेको हो, बिराटनगरको प्रोजेक्ट सफल भएको भए हामी अहिले सबै हिसाबले नम्बर वन कम्पनी बन्ने थियौ,’ प्रसाईले क्लिकमाण्डूसँग भने ।

कोभिड असर अरु व्यवसायीलाई जस्तै प्रसाईलाई पनि परेको थियो । उनी मात्र डबल मारमा थिए । २०७६ सालमा लकडाउन हुँदा काठमाडौंको उद्योग ३ महिना पूर्णरुपमा बन्द भएको थियो । २०७७ सालमा भने उद्योग बन्द नभएको उनी बताउँछन् ।

नेपाली जुत्ता चप्पल व्यवसाय १ खर्बको आकार भएको अनुमान प्रसाई गर्छन् । पछिल्लो दशकमा स्वदेशी जुत्ता चप्पल उद्योगहरु निकै फस्टाएका छन् ।

‘आजका दिनमा सैद्दान्तिकरुपमा भन्दा स्वदेशी उद्योगहरु नै आफैमा प्रतिष्पर्धा गर्न सक्षम भइसकेको अवस्था छ । २÷३ वर्ष अगाडिको तुलनामा अहिले निकै राम्रो अवस्था छ । कैयन उद्योगहरुले आफैले फ्याक्ट्री खोल्न थालेका छन् । सरकारले भन्सार विन्दुमा जुन कडाइ गरेको छ ।

त्यसलाई कायमै राख्यो र कच्चा पदार्थमा सहज नीति अपनाइरह्यो भने आयात निकै कम हुन्छ । यद्यपि केही प्रतिशत भने आयात भइ नै रहन्छ,’ प्रसाई भन्छन् ।

आजको दिनमा शिखर सुज नेपाली उपभोक्ताले रुचाएको र चिनाउन नपर्ने ब्राण्ड हो । प्रसाईले बिराटनगरको जग्गा बिक्री भएपछि त्यहा भएको मेसिन काठमाडौं ल्याएर यही नै फोकस हुने सोचमा छन् ।

‘जुत्ताको बजार पनि एउटा चक्र जस्तै हो । आजका दिनमा पनि नेपालका लागि शिखर शुज राम्रो ब्राण्ड हो । हामीसँग संरचना पनि राम्रो छ । अब तपाईंले अबको तीन महिनाभित्र बजारमा राम्रो उपस्थित देख्नुहुन्छ भने ६ महिनामा राम्रो प्रगति पनि देखिन्छ र भोलिका दिनमा शिखर शुजको राम्रो उपस्थिती हुनेमा छ । अब कोभिडका कारण अर्थतन्त्रमा त्यति ठूलो असर नगर्ला भन्ने मलाई विश्वास छ,’ प्रसाईले भने ।

उनी २०५२ सालतिर जस्तो असजिलो स्थिती अहिले नरहेको बताउँछन् ।

‘२०५२ सालतिर मैले शिखर शुज उत्पादन शुरु गर्दा त्यो समयमा गाह्रो थियो । साच्चिकै गाह्रो थियो । त्यो बेलामा मैले विशुद्ध लेदरको शुज मात्रै बनाइथ्यो । त्यो बेलामा यो बाहुनले अरु केही काम नपाएर जुत्ता बनाउने काम गर्यो भनेर भन्ने गरेका थिए,’ उनले आफ्नो अनुभव सुनाउदै भने ।
सरकारले स्वदेशी जुत्ता उत्पादनको प्रबद्र्धन गनुपर्छ । यसका लागि नीतिगत व्यवस्था पनि बनाउनु आवश्यक छ । गैरकानूनी रुपमा आयात हुने जुत्तालाई कडाइ गर्नुपर्छ ।

भन्सारमा पनि उसैगरी कडाइ गर्नुपर्छ । आजका दिनमा हामीले भारत र चीनकै जस्तै प्रविधिको प्रयोग गरेको प्रसाई बताउँछन् । अब सस्तो लागतमा नै नेपालमा जुत्ता बनाउन सकिने प्रविधि आइसकेको उनी दाबी गर्छन् ।

‘हाम्रो सानो बजार छ । तर कच्चा पदार्थ बाहिरबाट ल्याउनुपर्ने अवस्था छ । हिजोका दिनमा यहाँ कसैले पनि जुत्ताको सोल बनाउँदैन्थे । अहिले त ठूलो फ्याक्ट्रीले यही उत्पादन गर्न थालेका छन् । कच्चा पदार्थ चीन र भारतमा जहाँबाट आउँछ नेपालमा पनि त्यहीबाट आउन थालेको छ । यसले गर्दा सहज पनि भएको छ,’ उनले भने ।

अहिले छाला जुत्ताको हिस्सा कुल फुटवेयरको ५ देखि १० प्रतिशत मात्रै हिस्सा हुन्छ । शिखर सुजलाई जनताले चिनेको छाला जुत्ताबाट हो । किनकी बन्द भएको सरकारी कम्पनी बासबारीपछि छाला जुत्तामा शिखरले त्यो पूर्ती गर्ने काम गरेको थियो । छाला बाहेकमा अहिले गोल्डस्टारको बजार निकै ठूलो छ । जुन भारतमा समेत निर्यात हुन्छ भने अमेरिकामा समेत पाइने भएको छ ।

‘छालाजुत्तामात्र शिखर सीमित छैन, गोल्डस्टार हामीभन्दा २५ वर्ष जेठो कम्पनी हो । उनीहरुको ब्राण्डिङ पहिलो अग्र्यानिक थियो । उनीहरुको भन्दा हाम्रो केही फरक छ । लगानीका हिसाबले, अवस्थाका हिसाबले धेरै फरक छ । तर उहाँहरुले पनि लक्षित गर्ने भनेको हामीलाई नै हो ।

आजका दिनमा पनि व्यवसायका हिसाबले प्रतिष्पर्धा गर्ने भनेकै हामीसँग हो । हाम्रो बिराटनगरको प्रोजेक्ट सफल भएको भए नम्बर वान कम्पनी बनाउने उद्देश्य नै थियो,’ उनले भने ।

बिराटनगरको असफलताबाट पाठ सिकेका प्रसाई २ कदम पछाडि हटेर पुनः जम्म गर्ने तयारीमा रहेको बताउँछन् ।

‘अब तपाईंहरुले पहिलेको शिखर शुजको बजार जस्तै अब छिट्टै पाउने छौं,’ कुराकानी टुंगाउदै प्रसाईले भने ।