बुक विल्डिङमार्फत् आईपीओ जारी गर्न सिमेन्ट उद्योगको होडबाजी

काठमाडौं । धितोपत्र बोर्डले बुक विल्डिङ विधिबाट साधारण सेयर (आईपीओ) जारी गर्ने व्यवस्था गरेसँगै उत्पादन क्षेत्रका कम्पनीहरुले यसमा चासो दिन थालेका छन् ।

बोर्डले उक्त व्यवस्था गरेसँगै पछिल्लो समयमा सर्वोत्तम सिमेन्ट, सोनापुर मिनरल्स एण्ड आयल लिमिटेड, अर्घाखाँची सिमेन्ट र घोराही सिमेन्टले उक्त विधिबाट आईपीओ जारी गर्ने भएका छन् ।

सर्वाेत्तम सिमेन्टले बुक विल्डिङ विधिबाट आइपीओ जारी गर्न साधारणसभा बोलाएको नै बोलाएको छ । कम्पनीको चुक्ता पुँजी ४ अर्ब रुपैयाँ छ । त्यसको १० प्रतिशत अर्थात ४० करोड रुपैयाँको आइपिओ निष्काशन गर्ने भएको छ । कम्पनीको माघ ६ गते दोस्रो साधारणसभा छ ।

साधारणसभामा धितोपत्रको प्रारम्भिक सार्वजनिक निष्काशन बुक विल्डिङ विधिबाट गर्ने प्रस्ताव पारित गर्नेछ ।

त्यस्तै सोनापुर मिनरल्स एण्ड आयल लिमिटेडले पनि प्रिमियममा अर्थात बुक बिल्डिङ प्रणालीबाट आईपीओ नियकाशन गर्ने तयारीमा जुटेको छ ।

कम्पनीले माघ २२ गते साधारणसभा बोलाएको छ । उक्त साधारणसभाको लागि विशेष प्रस्तावमा धितोपत्रको प्रारम्भिक सार्वजनिक निष्काशन (आईपीओ) प्रिमियममा जारी गर्ने रहेको छ । र त्यसको लागि प्रबन्धपत्र तथा नियमावलीमा संशोधन गर्ने भनिएको छ ।

त्यस्तै अर्घाखाँची सिमेन्ट र घोराही सिमेन्टले पनि बुक विल्डिङ विधिबाट आईपीओ जारी गर्ने तयारीमा लागेका छन् । अहिलेको प्रणलीबाट आईपीओ जारी गर्नुभन्दा बुक विल्डिङ विधिबाट आईपीओ जारी गर्दा बढी पुँजी संकलन गर्न सकिने भएपछि यसमा कम्पनीको ध्यान तानिएको छ ।

यसको सुरुवात शिवम् सिमेन्टबाट नै भएको हो । शिवम् सिमेन्टले प्रिमियममा आईपीओ जारी गरेको थियो । त्यो समयमा शिवमले स्थानीय बासिन्दाका लागि प्रतिकित्ता २ सय रुपैयाँ र सर्वसाधारणको लागि ३०० रुपैयाँको दरले आईपीओ निष्काशन गरेको थियो ।

अहिले शिवम् सिमेन्टको मूल्य प्रतिकित्ता १६६० रुपैयाँ पुगेको छ । शिवम् सिमेन्टले सर्वसाधारणलाई सेयर जारी गरेर पुँजी सकंलन गरेको देखेर अन्य सिमेन्ट कम्पनीलाई पनि यसतर्फ आकर्षण बढेको हो । जसले गर्दा पनि थप ४ वटा सिमेन्ट कम्पनीहरुले बुक विल्डिङ विधिबाट आईपीओ निष्काशन गर्न लागेका हुन् ।

अहिले सेयर बजारमा सूचीकृत सिमेन्ट कम्पनीमा शिवम् सिमेन्ट मात्रै रहेको छ । पहिला हिमाल सिमेन्ट रहेको थियो । अब भने सेयर बजारमा उत्पादन मुलक कम्पनीको प्रतिनिधित्व बढने क्रममा रहेको छ । जसले बजारलाई चलायमान गराउने र बजारप्रतिको आशा तथा विश्वास पनि बढाउने अपेक्षा रहेको लगानीकर्ताको भनाइ रहेको छ ।

के हो बुक विल्डिङ ?
बुक विल्डिङ प्रणालीबाट धितोपत्रको सार्वजनिक निष्काशन गर्दा निश्चित मूल्य विधि र बुक विल्डिङ विधि अनुसार गरिने छ । निश्चित मूल्य विधिबाट जाँदा धितोपत्र जारी गर्दा संगठित संस्थाले तोकेको मूल्य (अंकित मूल्य वा प्रिमियम मूल्य) मा सार्वजनिक निष्काशन गरिन्छ । बुक बिल्डिङ विधिबाट जाँदा भने प्रकृया धेरै छन् ।

बुक विल्डिङ विधिबाट धितोपत्र जारी गर्दा बजारको मागको आधारमा निर्धारित मूल्यमा सार्वजनिक निष्काशन गरिन्छ । बुक विल्डिङ्ग विधि मार्फत धितोपत्र जारी गर्ने संगठित संस्था र निष्काशन तथा बिक्री प्रबन्धकले संस्थाको आधारभूत पक्ष तथा बजारको अवस्थाको विश्लेषण गरी निष्काशन मूल्य वा मूल्य सीमा तय गर्ने गर्दछ ।

अन्तर्राष्ट्रिय मान्यतालाई हेर्दा लगानीकर्ताले तोकिएको मूल्य सीमाभित्र वा न्यूनतम मूल्यभन्दा माथि धितोपत्र खरिदका लागि बोलकबोल गर्ने गर्दछन् ।
सम्पूर्ण धितोपत्र विक्री हुने मूल्यलाई कट अफ प्राइस मानेर उक्त मूल्य र सोभन्दा माथि आवेदन गर्नेलाई धितोपत्र बाँडफाँट गरिने गरिन्छ । कट अफ प्राइस नै धितोपत्र निष्काशनको निर्धारण भएको मूल्य हो ।

यसले धितोपत्रको मूल्य निर्धारण पारदर्शी तथा प्रतिस्पर्धात्मक रुपमा हुने, निष्काशनकर्ता कम्पनीले आफ्नो धितोपत्रको उचित मूल्य प्राप्त गर्न सक्ने र यसबाट वास्तविक क्षेत्रका कम्पनीको बजार प्रवेश प्रोत्साहित हुने अपेक्षा रहेको छ ।

निष्काशनकर्ता कम्पनीमा संस्थागत लगानीकर्ताको स्वामित्व बढ्न गई संस्थागत सुशासन अभिबृद्धिमा सहयोग पुग्ने छ भने ठूला संस्थागत लगानीकर्ताको धितोपत्र मागका आधारमा सर्वसाधारण लगानीकर्तालाई लगानी सम्बन्धी निर्णय लिन सहज हुने पनि अपेक्षा रहेको छ ।

बुक विल्डिङ विधिको प्रयोगबाट धितोपत्र निष्काशन गर्दा संगठित संस्थाले कम्पनीको वास्तविक मूल्य गणना गरी धितोपत्रको मूल्य सीमा तोक्ने र सोही सीमाभित्र रही बजारले माग देखाउने भएकोले यस विधि अनुसार निर्धारण भएको मूल्यले कम्पनीको वास्तविक अवस्थाका साथै बजारको मागलाई समेत सम्बोधन गर्दछ ।

यसबाट वित्तीय अवस्था सबल भएका संगठित संस्थालाई अङ्कित मूल्यमा नै धितोपत्र जारी गर्नुपर्ने अवस्थाको अन्त्य भई ती संस्थाहरु धितोपत्र बजारमा आकर्षित हुने देखिन्छ ।

सार्वजनिक निष्काशन गर्न आवश्यक योग्यता
बुक बिल्डिङ विधिबाट सार्वजनिक निष्काशन गर्नको लागि विगत तीन आर्थिक बर्ष देखि लगातार खुद मुनाफामा रहेको, नेटवर्थ चुक्ता पुँजी (प्रति शेयर) भन्दा कम्तिमा डेढ गुणा बढी रहेको, कम्तिमा औसत वा सो भन्दा माथिल्लो क्रेडिट रेटिङ्गको ग्रेड प्राप्त गरेको, साधारण सभाले बुक विल्डिङ विधि मार्फत धितोपत्र जारी गर्ने निर्णय गरेको हुनुपर्ने छ ।

कसरी हुन्छ मूल्य निर्धारण ?
यो संचालन भएकोे पाँच दिन भित्र योग्य संस्थागत लगानीकर्ताले खरिद गर्न चाहेको न्यूनतम धितोपत्र संख्या तथा मूल्याङनको आधारसहित आसय मूल्य पेश गर्न सक्नेछन् । कम्तिमा १० योग्य संस्थागत लगानीकर्ताबाट खरिद आशय मूल्य प्राप्त गर्नुपर्ने र सो को अध्ययन गरी धितोपत्रको आधार मूल्य निर्धारण गर्नुपर्ने छ ।

आधार मूल्यमा २० प्रतिशत थप गर्दा र घटाउँदा कायम हुन आउने मूल्यलाई माथिल्लो सीमा र तल्लो सीमा कायम गरी धितोपत्रको मूल्य सीमा निर्धारण गर्नुपर्ने हुन्छ । आशय मूल्य पेश गर्ने योग्य संस्थागत लगानीकर्ताले पेश गरेको आशय मूल्य निर्धारित मूल्य सीमा भित्र परेमा वा सोभन्दा बढी भएमा बोलकबोल प्रक्रियामा अनिवार्य रुपमा सहभागिता जनाउनुपर्ने कानूनी व्यवस्था रहेको छ ।

कट अफ मूल्य निर्धारण र बाँडफाँटः
यसको लागि कट अफ मूल्य निर्धारण गर्नुपर्ने हुन्छ । निष्काशित सम्पूर्ण धितोपत्र बिक्री हुँदा कायम हुन आउने बोलकबोल मूल्य, कट अफ मूल्य र सो भन्दा माथिल्लो मूल्यमा कबोल गर्ने सबै आवेदनकर्तालाई माग बमोजिमको धितोपत्र कट अफ मूल्यमा धितोपत्र बाँडफाँट गर्नुपर्ने हुन्छ ।

कट अफ मूल्यमा आवेदन गर्ने संस्थागत लगानीकर्तालाई माग बमोजिमको धितोपत्र बाँडफाँट गर्न नपुगेमा समानुपातिक रुपमा बाँडफाँट गर्नुपर्ने छ ।

कट अफ मूल्य भन्दा कम मूल्यमा बोलकबोल गर्ने बोलकबोलकर्तालाई धितोपत्र बाँडफाँट नगरिने र बाँडफाँटमा नपरेको रकम बाँडफाँट भएको तीन कार्य दिनभित्र आर्जित व्याजसहित फिर्ता गर्नुपर्ने वा खाता फुकुवा गर्नुपर्ने कानूनी व्यवस्था रहेको छ ।

आवेदन तथा बाँडफाँटः
सर्वसाधारणले धितोपत्र खरिदका लागि आवेदन दिने न्यूनतम संख्या ५० कित्ता हुनुपर्ने छ । संगठित संस्थाले धितोपत्र बाडफाँट गर्दा प्रति आवेदक न्यूनतम ५० कित्ता पाउने गरी बाडफाँट गर्नुपर्ने कानूनी व्यवस्था रहेको छ ।

सर्वसाधारणमा धितोपत्र निष्काशन, आवेदन तथा बाँडफाँट सम्बन्धी अन्य व्यवस्था धितोपत्र खरिद (सार्वजनिक निष्काशन) सम्बन्धी निर्देशिका, २०७३, धितोपत्र निष्काशन तथा बाँडफाँट निर्देशिका, २०७४ र धितोपत्रको सार्वजनिक निष्काशनको केन्द्रीकृत विद्युतीय सेवा संचालन निर्देशिका, २०७४ बमोजिम हुने छ ।