किन भएन चीनमा राँगाभैंसीको मासुको निर्यात ?

काठमाडौं । पकाइएको राँगाभैंसीको मासु चीन निर्यात गर्ने नेपालको लामो समयदेखिको प्रयास अझसम्म सफल हुन सकेको छैन ।

प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालको गतवर्ष असोजमा सम्पन्न चीन भ्रमणको क्रममा यस्तो मासुको स्वीकृति प्रक्रियालाई तीव्रता दिन तयार रहेको चीनले बताएको थियो । यसबाट नेपालले भोगिरहेको व्यापार असन्तुलन घटाउन सकारात्मक योगदान हुने भ्रमणको क्रममा जारी संयुक्त वक्तव्यमा उल्लेख थियो ।

उक्त भ्रमण भएको ७ महीना भयो तर पकाइएको मासु निर्यातमा ठोस प्रगति देखिएको छैन । चीनमा भएको सहमतिपछि उत्तरी छिमेकीले प्रक्रिया अघि बढाउँदै जोखिम मूल्यांकन (रिस्क एसेसमेन्ट) सम्बन्धी प्रश्नावली नेपाललाई पठाएको थियो ।

‘उक्त प्रश्नावलीको जवाफ पठाएको करीब ६ महीना बितिसक्दा पनि चीनले कुनै प्रतिक्रिया नपठाएकाले अलमल भइरहेको छ,’ कृषि तथा पशुपन्छी विकास मन्त्रालयका प्रवक्ता सबनम शिवाकोटीले भनिन् ।

नेपालले आफ्ना तर्फबाट गर्नुपर्ने प्रक्रियागत कामलाई निरन्तरता दिइरहेको र चीनले नेपालको जवाफ अध्ययनपछि कस्तो जवाफ पठाउँछ त्यो हेर्न बाँकी रहेको शिवाकोटीको भनाइ छ ।

‘सकारात्मक प्रतिक्रिया प्राप्त भए राँगाभैंसीको जोनिङ र कम्पार्टमेन्टको प्रक्रिया अघि बढाउने योजना छ,’ उनले भनिन् ।

जोनिङ सम्बद्ध जनावर पालन गरिने निश्चित क्षेत्रफल हो । कम्पार्टमेन्ट सम्बद्ध जनावरको व्यवस्थापन, रोगबाट बचाउने र प्रजनन प्रक्रियामार्फत तिनीहरूको संख्या बढाउने प्रक्रिया हो ।

नेपालका भैंसीहरूलाई पहिलेदेखि नै खोरेत रोगले सताउने गरेको छ । अंग्रेजीमा फुट एन्ड माउथ डिजिज (एफएमडी) रोग भनिने खोरेत लाग्दा मुख, जिब्रो, गाला, मुखको भित्री तालु, नाकको प्वाल, थुतुनो, खुट्टा, खुरको काप, कल्चौंडो आदिमा घाउ हुन्छ । चौपायालाई ज्वरो आउने, मुख च्यापच्याप गर्ने, दाँत किटकिट गर्ने अनि घाउका कारण खुट्टा खोच्याउने गर्छ ।

‘नेपालका भैंसीमा खोरेत रोगको समस्या ठूलो छ । चीनले खोरेत रोग देखिएपछि मासु आयात गर्न मान्दैन,’ शिवाकोटीले भनिन्, ‘त्यसैले पशुसेवा विभागमार्फत हामीले विभिन्न ठाउँमा नियमित रूपमा भैंसीलाई खोरेत रोगको खोप लगाउनेदेखि विभिन्न प्रदेश र स्थानीय निकायसँग समन्वय गरेर राँगाभैैंसीमा भएका संक्रमण र तिनको पहिचान गर्ने काम गरिरहेका छौं ।’

यो प्रक्रियाले कुन ठाउँ मासु निर्यातका लागि उपयुक्त छ भन्ने पहिचान गर्न सजिलो हुने उनले बताइन् । संयुक्त राष्ट्रसंघअन्तर्गतको खाद्य तथा कृषि संगठन (एफएओ) का अनुसार चीन संसारकै सबैभन्दा ठूलो मासु उपभोग गर्ने देश हो । जनसंख्यामा पनि चीन दोस्रो नम्बरमा छ ।

यस्तो देशसँग सीमा जोडिए पनि नेपालले प्रत्यक्ष मासु निर्यात गर्न सकेको छैन । सरोकारवालाका अनुसार उत्पादनका हिसाबले नेपालले अहिले नै राँगाभैंसीको मासु निर्यात गर्न सक्ने कुरामा आशंका छ ।

पछिल्लो समय पशुपालनका लागि उत्पादन लागत बढ्दै जानु, बजार सुनिश्चितताको कमी र सहुलियत कर्जामा किसानको पहुँच नपुग्नु, आफ्नो उत्पादनको समयमै भुक्तानी नपाउनुलगायत कारणले पशुपालनबाट पलायन हुने किसानको संख्या बढ्दै गएको उनीहरूको भनाइ छ ।

राष्ट्रिय तथ्यांक कार्यालयले गरेको कृषि गणनाअनुसार विगत २ दशकमा देशमा राँगाभैंसीको संख्या घट्दो क्रममा छ । कृषि गणना २०५८ अनुसार नेपालमा राँगाभैंसीको संख्या ३४ लाख ७७ हजार रहेकोमा २०७८ सम्म आइपुग्दा घटेर २९ लाख २३ हजारमा सीमित भएको छ ।

यसअघि पनि नेपालबाट भैंसीको मासु चीन निर्यात गर्नेबारे दुई देशबीच छलफल भएको थियो । तर, यहाँको मासुले मापदण्ड पूरा गर्न नसकेको भन्दै चीनले लिन मानेको थिएन ।

अहिले चीनले उच्चस्तरीय भ्रमणकै बेला सहमति गरेकाले नेपालले मापदण्ड पूरा गरे निर्यात गर्न सकिने सरोकारवाला बताउँछन् । नेपालमा पशुपालन क्षेत्रमा लगानी गर्न नेपालको निजीक्षेत्र र चिनियाँ कम्पनीले समेत इच्छा देखाएको कृषि मन्त्रालयको भनाइ छ ।

हाल चीनमा नेपालबाट राँगाभैंसीको मासु घुमाउरो बाटो हुँदै पुग्ने गरेको छ । भारत, भियतनाम र थाइल्यान्ड हुँदै चीन पुर्‍याइने हुनाले सरकारी अभिलेखमा नेपालबाट चीन निर्यात भएको देखिँदैन । अन्य मुलुकको तुलनामा नेपालमा उत्पादित मासु सस्तो पर्ने भएकाले नेपालले राँगाभैंसीको मासुको उत्पादन बढाउने हो भने चीन निर्यातको सम्भावना प्रचुर रहेको सरोकारवाला बताउँछन् । नेपालमा व्यवस्थित पशुपालन र वधशालाको अभाव अर्को समस्याको रूपमा छ ।

पशुसेवा विभागका प्रवक्ता डा चन्द्र ढकालका अनुसार नेपालमा खोरेत रोगको संक्रमण भएकाले चीनले काँचोभन्दा पकाएको मासु लिन खोजेको छ ।

‘नेपालमा अहिलेसम्म अन्तरराष्ट्रियस्तरको वधशाला र भैंसीराँगाको फार्म छैन,’ डा ढकालले भने,‘रोगमुक्त मासु निर्यातका लागि ७० डिग्री तापक्रममा तताएर पठाउनुपर्ने हुन्छ यसका लागि आवश्यक पूर्वाधार हुनु जरुरी छ ।’

नेपालमा वार्षिक झन्डै सवा ५ लाख ९५ लाख २० हजार० मेट्रिक टन मासु उत्पादन हुने गरेको सरकारी तथ्यांकले देखाएको छ । मन्त्रालयले उपलब्ध गराएको तथ्यांकअनुसार आर्थिक वर्ष २०७७/७८ मा नेपालमा ५ लाख २० हजार ७ सय ४२ मेट्रिक टन मासु उत्पादन भएको हो ।

मन्त्रालयले राँगाभैंसी, खसीबोका, भेडा, बंगुर, सुंगुर, कुखुरा र हाँसको मासुको तथ्यांक समेटेर उत्पादनको आँकडा तयार गरेको हो । तथ्यांकमा उल्लेख भएअनुसार नेपालमा सबैभन्दा बढी कुखुरा र राँगाभैंसीको मासु उत्पादन हुने गरेको छ । आव २०७७/७८ मा नेपालमा २ लाख २७ हजार मेट्रिक टन कुखुराको र १ लाख ८८ हजार १ सय ७२ मेट्रिक टन राँगाभैंसीको मासु उत्पादन भएको छ ।

पछिल्लो १० वर्षको तथ्यांक हेर्दा सबैभन्दा धेरै मासु उत्पादन आव २०७६/७७ मा भएको देखिन्छ । उक्त वर्ष नेपालमा ५ लाख ५२ हजार १ सय ५६ मेट्रिक टन मासु उत्पादन भएको छ । त्यसैगरी सबैभन्दा कम मासु उत्पादन भएको आव २०६८/६९ हो । उक्त वर्ष २ लाख ८७ हजार ९ सय ३० मेट्रिक टन मासु उत्पादन भएको थियो ।

सरकारले पशुपन्छी तथा मासुजन्य उत्पादनमा मुलुकलाई आत्मनिर्भर घोषणा गरे पनि हरेक वर्ष नेपालमा उत्पादन हुनेबाहेक भारत, चीन, अस्ट्रेलिया, नर्वे, भियतनाम, इटली, फ्रान्स, थाइल्यान्डलगायत मुलुकबाट समेत नेपालमा हाँस, कुखुरा, भेडा, बंगुर, टर्की, अस्ट्रिचलगायतको मासु ठूलो परिमाणमा आयात हुने गर्छ ।

कृषि मन्त्रालयको अध्ययनअनुसार नेपालमा खसीबोकाको मासुका लागि मात्रै वार्षिक ९९ अर्ब रुपैयाँभन्दा बढी खर्च हुने गरेको छ । सरकारी तथ्यांकअनुसार नेपालमा मासिक लगभग ५ लाख खसीबोका खपत हुने गरेको छ । दशैं, तिहारजस्ता ठूला चाडपर्वमा मासुको खपत दोब्बरले बढ्ने भए पनि सामान्य दिनमा काठमाडौं उपत्यकामा दैनिक ५ लाख किलोसम्म खपत हुने गरेको मासु व्यवसायी संघको भनाइ छ ।