संसारलाई चिप उपलब्ध गराउने ताइवान: अमेरिका र चीनको तानातानमा किन ?

एजेन्सी । पछिल्ला दिनमा युद्धका बादल मडारिने क्रम बढ्दै जाँदा शक्ति राष्ट्रका तानातानमा संसारका धेरै देश परेका छन् । कतै मानवअधिकारको नाममा युद्ध भइरहेको छ त कतै सार्वभौमसत्ताको नाममा लडाइ भइरहेको छ ।

चीनको आन्तरिक मामिला जस्तो देखिने ताइवानको विषयमा अमेरिकाले अनेकन लफडा झिक्न लागेको देखिन्छ ।

ताइवान आर्थिक र रणनीतिक रूपमा विश्वको लागि महत्वपूर्ण देश हो । त्यसका पछाडि खास रुपमा केही कारण छन् ।

अमेरिकी संसदको प्रतिनिधि सभाकी सभामुख न्यान्सी पेलोसी ताइबानको राजधानी ताइपेई पुगेपछि शुरु भएको विवादले पूर्वी एशियामा युद्ध मडारिने संकेतहरु बढेर गएका छन् ।

पछिल्लो २५ वर्षमा अमेरिकाबाट यति उच्च हैसियतको कुनै पनि व्यक्तिले ताइवान भ्रमण गरेका थिएनन् । यद्यपि न्यान्सी पेलोसी त्यहाँ २४ घण्टाभन्दा कम समय बसेकी थिइन् ।

चीनको चेतावनीको बावजुद, न्यान्सी पेलोसीको यो भ्रमणको तीखो प्रतिक्रिया आउनु स्वभाविक थियो ।

चीनले यसलाई आफ्नो राष्ट्रिय सार्वभौमसत्ताको गम्भीर उल्लंघन मान्छ र यसलाई एक चीन नीतिलाई चूनौतीका रूपमा हेरेको छ ।

बदलामा चीनले ताइवान नजिकैको क्षेत्रमा सैन्य अभ्यास शुरु गरिसकेको छ ।

चीनले ताइवानलाई छुट्टै प्रान्तको रूपमा हेर्छ, जुन आज देशको मुख्य भूमिमा विलय हुने निश्चित छ र त्यसलाई बल प्रयोग गरेर वा अन्य कुनै उपायबाट सम्भव छ भन्ने धारणा छ ।

तर अर्कोतर्फ, ताइवानले आफूलाई स्वतन्त्र राष्ट्रको रूपमा प्रस्तुत गर्दछ । ताइवानमा लोकतान्त्रिक शासन प्रणाली छ । तर ताइवानले आधिकारिक रूपमा आफूलाई स्वतन्त्र राष्ट्र घोषणा गरेको छैन ।

न्यान्सी पेलोसीको ताइवान भ्रमण यस्तो समयमा भएको हो जब चीन र अमेरिकाबीचको तनाव चरम सीमामा छ ।

चीनले आफ्नो नौसेना र वायु सेना प्रयोग गरेर ताइवानमाथि दबाब दिन धेरै पटक प्रयास गरेको छ र यसका कारण स्थिति चिन्ताजनक बन्दै गएको छ ।

ताइवानको अवस्था यति नाजुक छ कि यसको भाग्यमा जे भए पनि विश्वको राजनीति र अर्थतन्त्रमा असर पर्ने निश्चित छ । अब हामी त्यस्ता केही पक्षहरूका बारेमा जानकारी दिनेछौ ।

ताइवान मुख्य भूमि चीनको दक्षिणपूर्वी तटबाट करिब १३० किलोमिटर मात्रै टाढा छ । धेरै विज्ञहरूले ताइवानलाई टापुहरूको पहिलो श्रृंखला भनेर उल्लेख गरेका छन् । पछिल्ला केही वर्षमा चीनले उक्त क्षेत्रमा आफ्नो प्रभाव बढाउन धेरै प्रयास गरेको छ ।

लन्डनको किंग्स कलेजका डिपार्टमेन्ट अफ डिफेन्स स्टडीजका लेक्चरर डा जेनो लियोनीका अनुसार एक प्रकारको भौगोलिक बाधा जापानको दक्षिणी भाग हुँदै जान्छ, जुन ताइवान, फिलिपिन्स हुँदै दक्षिण चीन सागरमा जान्छ । यो शीतयुद्धको अवधारणा हो ।

टापुहरूको यो पहिलो श्रृंखलाका देशहरू अमेरिकाका सहयोगी हुन् र तिनीहरू आफ्नो विदेश नीतिका लागि धेरै महत्वपूर्ण छन । लियोनीका अनुसार चीनले यो पनि विश्वास गर्छ कि यो रणनीतिक दृष्टिकोणबाट यस पक्षले घेरिएको छ । त्यसैले यस क्षेत्रमा ताइवानको स्थान चीन र पश्चिम दुवैका लागि विश्वव्यापी राजनीतिमा ठूलो महत्वको छ ।

धेरै पश्चिमी विज्ञहरू विश्वास गर्छन् कि यदि ताइवान चीनको हिस्सा बन्यो भने, चीन प्रशान्त क्षेत्रमा आफ्नो प्रभाव बढाउन स्वतन्त्र हुनेछ । यस्तो हुनेबित्तिकै प्रशान्त क्षेत्रको गुआम र हवाईमा रहेका अमेरिकी सैन्य अड्डाहरू पनि सुरक्षित हुने छैनन् ।

लियोनीका अनुसार दक्षिण चीन सागरमा चीनको पहिलेदेखि नै ठूलो प्रभाव छ, तर यदि तिनीहरू ताइवानमा आए भने, तिनीहरूले आफ्नो नौसेनाको प्रभाव बढाउन सक्षम हुनेछन् । यसले उनीहरूलाई यस क्षेत्रमाथि नियन्त्रण दिनेछ, जसको विश्व एक हुनेछ र व्यापार मा ठूलो प्रभाव पर्नेछ ।

ताइवान दक्षिण र पूर्वी समुद्रमा कुनै पनि सम्भावित टकरावको अवस्थामा आफ्नो स्थिति बलियो बनाउने बाटोमा अग्रसर छ । अमेरिकी प्रवेश त्यसैको एउटा बाटो हो । तर, चीनले यस क्षेत्रमा आफ्नो मनसाय पूर्ण रूपमा शान्तिपूर्ण रहेको बताएको छ ।

ताइवान अर्थतन्त्रमा पनि निकै महत्वपूर्ण छ । हामीले हरेक दिन प्रयोग गर्ने इलेक्ट्रोनिक उपकरणहरूमा प्रयोग हुने चिपहरू ताइवानमा मात्र बनेका हुन्छन् ।

चाहे त्यो स्मार्टफोन होस् वा ल्यापटप वा स्मार्टवाच वा गेमिङ कन्सोल । यी सबैमा चिप प्रयोग गरिन्छ र तीमध्ये अधिकांश ताइवानमा बनाइन्छ । ताइवानले विश्वको चिप बजारको करिब दुई तिहाई नियन्त्रण गर्दछ ।

ताइवान सेमीकन्डक्टर म्यानुफ्याक्चरिङ कम्पनी’, जसलाई संक्षिप्त रूपमा टीएसएमसी भनिन्छ । एक्लैले विश्वको चिप बजारको आधाभन्दा बढी नियन्त्रण गर्दछ ।

जनवरी र डिसेम्बर २०२१ मल मात्रै सो कम्पनीले लगभग ४५३ बिलियन डलर बराबरको राजश्व संकलन गरेको थियो । यदि ताइवान चीनको नियन्त्रणमा छ भने, विश्वको यो महत्वपूर्ण उद्योगमा चीनको नियन्त्रण हुनेछ ।
लियोनीका अनुसार धेरै विज्ञहरूले चीन चिप र सेमिकन्डक्टर बनाउनमा पश्चिमी देशहरू पछाडि रहेको विश्वास गर्छन् । चीनले पश्चिमी देशहरू सो स्थानमा पुग्न अब थप २० वर्ष लाग्ने अनुमान छ ।

यदि चीनले ताइवानबाट यो उद्योग लियो भने पश्चिमा राष्ट्रहरूले तुरुन्तै यसको असर भोग्नुपर्नेछ ।

चीन र अमेरिका यी प्रविधिहरू विकास गर्न एकअर्कासँग प्रतिष्पर्धा गरिरहेका छन् । यदि यो उद्योग चीनमा गयो भने, चिप्स र सेमीकन्डक्टरहरूमा पश्चिमी देशहरूको पहुँच रोकिनेछ । यसले उनीहरूको मूल्यमा उल्लेखनीय वृद्धि हुनेछ ।

ऐतिहासिक स्रोतका अनुसार १७औं शताब्दीमा छिङ राजवंशको समयमा ताइवान चीनको नियन्त्रणमा आएको थियो ।

जापानसँगको पहिलो लडाइँ हारेपछि चीनले सन् १८९५ मा ताइवान जापानलाई सुम्पेको थियो । त्यसपछि, ताइवान अर्को ५० वर्षसम्म जापानी कब्जामा रह्यो ।

दोस्रो विश्वयुद्धमा सन् १९४५ मा जापानको पराजयपछि चीनले ताइवानमाथि आफ्नो नियन्त्रण पुनः प्राप्त गर्यो । तर त्यही समयमा चीनको मुख्य भूमिमा गृहयुद्ध सुरु भयो ।

यद्यपि, धेरैले माओ त्सेतुङको नेतृत्वमा सन् १९११ वा १९४९ को क्रान्तिपछि ताइवान कहिल्यै पनि आधुनिक चीनको शासनको हिस्सा नभएको गलत प्रचार गरेका छन् ।

धेरै पश्चिमी देशहरूले चीनको एकमात्र वैध सरकारको रूपमा चियांग काई–शेकद्वारा स्थापित ताइवानको चीन गणतन्त्र लाई मान्यता दिएर राजनीति गरेका थिए । १९७१ मा संयुक्त राष्ट्र संघले ताइवानलाई मान्यता रद्द गर्यो र कम्युनिष्ट चीनलाई चीनको रूपमा मान्यता दियो ।

चीन र ताइवानको स्थितिमा ठूलो भिन्नताका कारण धेरैजसो देशहरूले यस प्रकारको द्विविधा कायम राखेका छन् । जसका कारण कानूनी हैसियत स्पष्ट नभए पनि ताइवानले स्वतन्त्र राष्ट्रको हैसियत कायम राखेको छ ।

मुख्य भूमि चीनबाट ताइवानमा बसाइँ सरेका मानिसहरूको वर्तमान जनसंख्या १.५ मिलियन छ, जुन ताइवानको जनसंख्याको १४ प्रतिशत हो । यद्यपि, ताइवानको राजनीतिमा धेरै वर्षदेखि यो समूहको प्रभुत्व छ ।