डलरको मूल्य अकाशिएपछि पकिस्तानी मुद्रा हालसम्मकै कमजोर, अर्थतन्त्र थप संकटग्रस्त

एजेन्सी । संसारभर नै यतिबेला अमेरिकी डलरको दबाव बढ्दै गएको छ । जताततै डलरको मूल्य बृद्धि भएका कारण संसारका धेरैजसो देशको अर्थतन्त्रमा चाप पर्न थालेको छ ।

संसारभर नै सुरक्षित लगानीका लागि योग्य मानिए पनि बजारमा डलरको आपूर्ति पनि कम भएको छ । यसमा अमेरिकाले केही चलाखी पनि गरेको छ । सोही चलाखीको प्रभाव बजारमा परेको छ ।

यसै क्रममा भारतीय मुद्रा पनि कमजोर भएको छ । त्यसको प्रभाव नेपाली बजारमा समेत परेको छ ।

दक्षिण एशियाका अन्य देशमा समेत यसले व्यापक प्रभाव पारेको छ । यसै क्रममा पाकिस्तानमा डलरको तुलनामा रुपैयाँको भाउ घट्दै गएको छ । रुपैयाँको अगाडि डलर अहिलेसम्मकै उच्च विन्दुमा छ, जुन अहिलेको अवस्थामा ओरालो लाग्ने सम्भावना छैन ।

पछिल्लो पटक बिहीबार कारोबार बन्द हुँदा एक डलर २३९.९४ रुपैयाँमा बन्द भएको थियो । डलरको भाउमा हरेक दिन तीनदेखि चार रुपैयाँले बृद्धि भइरहेको छ ।

जुलाई १९ मा पाकिस्तानी रुपैयाँको भाउ एकैदिन सात रुपैयाँले घटेको थियो, जुन देशको इतिहासमा एकै दिनकै सबैभन्दा ठूलो गिरावट हो ।

पाकिस्तान र अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष (आईएमएफ) बीच जुलाईमा कर्मचारी स्तरको सम्झौता भएको थियो । आईएमएफको ऋण कार्यक्रम अन्तर्गत पाकिस्तानलाई आर्थिक सहयोग दिइनेछ ।

यस सम्झौतालाई ध्यानमा राख्दै अर्थमन्त्री मिफ्ताह इस्माइलले अगस्टमा विनिमय दर स्थिर हुने सम्भावना व्यक्त गरेका थिए । तर, मुद्रा र वित्तीय मामिलामा जानकारहरूलाई विश्वास गर्ने हो भने, यो स्थिरता तबमात्र आउँछ, जब पाकिस्तानमा बाहिरी स्रोतबाट पैसा आउन थाल्छ, जुन तत्कालका लागि पूर्णरूपमा रोकिएको छ ।

विज्ञहरूले पनि पाकिस्तानमा बढ्दो राजनीतिक सङ्कटप्रति चिन्ता व्यक्त गरेका छन् । उनका अनुसार राजनीतिक संकट आर्थिक परिसूचकका लागि नकारात्मक सावित भई रुपैयाँको मूल्यमा समेत असर गरिरहेको छ ।

विज्ञहरूका अनुसार पाकिस्तानमा डलरको भाउ बढेसँगै मुद्रास्फीतिको अर्को लहर आउनेछ किनभने पाकिस्तान आफ्नो ऊर्जा र खाद्यान्न आवश्यकताहरू आयातमा निर्भर छ । डलरको भाउ बढ्दा आयात महँगो हुने स्वभाविक नै छ ।

गत अगस्टमा एक डलरको मूल्य १५५ देखि १६० रुपैयाँसम्म थियो ।

इमरान खानको पार्टी पीटीआईका नेताहरूले प्रायः यस वर्षको मार्चमा उनको सरकारविरुद्ध अविश्वास प्रस्ताव ल्याइँदा डलर १७८ रुपैयाँको स्तरमा रहेको बताउँछन् ।

अप्रिल ११ मा पाकिस्तान मुस्लिम लिग नेतृत्वको गठबन्धन सरकार गठन हुँदा एक डलरको मूल्य १८२ रुपैयाँ थियो । यसपछि पनि डलरको भाउ बढ्दै गयो र २ सय ५ रुपैयाँसम्म पुग्यो ।

आईएमएफसँगको कर्मचारी तहको सम्झौताको एक दिनअघि डलरको भाउ २ सय १० रुपैयाँ थियो भने सम्झौतापछि १ रुपैयाँ ५ पैसाले घटेको थियो ।

नयाँ सरकार गठन भएदेखि डलरको भाउ ६० रुपैयाँले बढेको छ भने पीटीआईको साढे तीन वर्षको शासनकालमा डलर ५५ रुपैयाँले बढेको थियो ।

यस्तो अवस्थामा विपक्षी दलहरूले प्रधानमन्त्री शाहबाज शरीफ पाकिस्तानी रुपैयाँको मूल्य स्थिर गराउन असफल भएको दाबी गरेका छन् ।

जुलाईको मध्यमा पाकिस्तान र आईएमएफबीच भएको सम्झौताअघि डलरको भाउ बढिरहेको बेला त्यसको कारण सम्झौतामा ढिलाइ भएको बताइएको छ ।

तर, आईएमएफसँगको सम्झौता भए पनि पाकिस्तानमा डलरको भाउ बढ्ने क्रम जारी छ । आर्थिक विज्ञहरुका अनुसार त्यसबेला डलरको भाउ घटेको एक–दुई दिनमात्रै भएको थियो । त्यसपछि डलरको भाउ फेरि उकालो लाग्न थाल्यो ।

पाकिस्तानको विदेशी मुद्रा संघका अध्यक्ष मलिक बुस्तानका अनुसार आईएमएफ सम्झौताको प्रभाव आधा दिनसम्म रह्यो, तर त्यसपछि पीटीआईले उपनिर्वाचन जित्दा अनिश्चितता थपियो र रुपैयाँको मूल्य घट्यो ।

राजनीतिक तनाव बढ्ने अवस्थाले अर्थतन्त्रमा नकारात्मक असर पर्ने बुस्तान बताउँछन् ।

उनले भने, अहिलेसम्म आईएमएफसँग मात्रै सहमति भएको छ । तर, पैसा आएको छैन । आगामी महिना आईएमएफको बोर्ड बैठक बसेपछि मात्रै रकम आउने सम्भावना छ ।

मलिक बुस्तानले आईएमएफका शर्तहरू के के छन भन्ने अहिलेसम्म थाहा नभएको बताउँछन । ती पूरा गरेपछि मात्रै रकम निकासा हुनेछ ।

आईएमएफबाट पैसा नआएपछि अन्य बाह्य स्रोतबाट पनि आर्थिक सहयोग रोकिएको उनले बताए ।

अफगानिस्तानको प्रभाव

विज्ञहरूले पाकिस्तानी रुपैयाँको कमजोर अवस्थाको पछाडि आर्थिक कारण मात्र नभई राजनीतिक संकटलाई पनि दोष दिन्छन् । पाकिस्तानको आयात बिल, व्यापार घाटा र राजनीतिक संकटका कारण डलरको भाउ बढ्दै गएको उनको भनाइ छ ।

पाक लगानी कम्पनीका प्रमुख समिउल्लाह तारिकले भने कि आईएमएफ सम्झौतापछि, विनिमय दरमा हस्तक्षेप गर्न स्टेट बैंक अफ पाकिस्तानको भूमिका सीमित भएको छ, जसका कारण अब डलर कायम राख्न सक्षम छ । एक निश्चित स्तरमा कुनै भूमिका खेल्न सक्दैन ।

उही समयमा, जुनमा, आयातित ऊर्जा उत्पादनहरूको लागि क्रेडिट पत्र व्यवस्थित गर्न यति धेरै दबाब थियो कि यसले डलरको मागमा उल्लेखनीय वृद्धि गर्यो । लेटर अफ क्रेडिट भनेको आयात गर्ने देशको बैंकले जारी गरेको कागजात हो जसले निर्यात गर्ने देशलाई भुक्तानीको आश्वासन दिन्छ ।

एक्सचेन्ज कम्पनी एसोसिएसनका महासचिव जफर प्रचाले यतिबेला अफगानिस्तानबाट पनि डलरको तस्करी बढेकोले डलरको भाउ बढेको बताए ।

हाल पेशावरमा डलर खुल्ला बजारमा २ सय ५० रुपैयाँमा र अफगानिस्तानमा २ सय ५५ रुपैयाँमा बिक्री भइरहेको उनले बताए ।

अफगानिस्तानको आयात आवश्यकताका लागि पनि हाम्रो खाताबाट डलर जाँदै गरेको मलिक बुस्तानले बताए । एक वर्षमा हेर्दा अफगानिस्तानको आयात आवश्यकताका कारण पाकिस्तानको आयात बिल ४.५ अर्ब डलरबाट बढेर ७.५ अर्ब डलर पुगेको उनले बताए ।

उनले गत वर्ष अगस्टमा पाकिस्तानसँग २० अर्ब डलरको विदेशी मुद्रा सञ्चिति रहेकोमा अहिले ९ अर्ब डलरमा झरेको बताए ।

अब के हुनेछ ?

आगामी दिनमा डलरको भाउ बढ्ने विषयमा कुरा गर्दै मलिक बुस्तानले अहिले डलरलाई रोक्न असम्भव बनेको र यसको अन्त्य कहाँ हुन्छ भन्न नसकिने बताए ।

उनका अनुसार राजनीतिक स्थायित्व नआएसम्म र आइएमएफलगायत मित्र राष्ट्रबाट पाकिस्तानले पैसा नआएसम्म रुपैयाँको भाउ घट्दै जानेछ ।

यसैबीच, समिउल्लाह तारिकले जुनमा आयातको चाप र जुलाईमा एलसी सेटलमेन्टको चाप घटेको बताउँछन् । जसले रुपैयाँमा दबाब कम हुने सम्भावना छ । यससँगै सवारीसाधन, मोबाइल फोनलगायतका सामानमा एलसीको नियम कडा बनाइएकोले एलसी धेरै बढ्दैन ।

डलरको भाउ २ सय ४५ देखि २ सय ५० रुपैयाँको बीचमा रहने उनीहरुको विश्वास छ । सायद यही कारणले गर्दा केन्द्रीय वित्तमन्त्रीले आउँदो हप्ताहरूमा विनिमय दर स्थिर गर्ने कुरा गरेका छन् ।

समिउल्लाहले आगामी दिनमा आइएमएफबाट पैसा पाए पनि डलरको भाउमा ठूलो गिरावट नहुने र चार–पाँच रुपैयाँभन्दा कम हुने विश्वास ब्यक्त गरेका छन् । त्यसको सटही दर २ सय ३५ रुपैयाँको हाराहारीमा रहने उनको भनाइ छ ।