अमेरिकामा डिजाइन, चीनमा निर्माणः ४५०० अर्ब डलरको लगानी घोषणा गरेको एप्पल फोन किन अल्झियो ?

काठमाडौं । हरेक आइफोनमा एउटा ट्याग हुन्छ, ‘क्यालिफोर्नियामा डिजाइन गरिएको ।’

तर, यो पातलो, प्राविधिक ग्याजेट जसले धेरैको जीवन चलाउँछ, वास्तवमा हजारौं किलोमिटर टाढा चीनमा बनेको हुन्छ । जहाँ हाल अमेरिकाका पूर्व राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पको कर नीतिको सबैभन्दा ठूलो असर परेको छ । केही चिनियाँ आयातमा त २४५% सम्म भन्सार शुल्क लागु गरिएको छ ।

एप्पलले वार्षिक रूपमा २२ करोड भन्दा बढी आइफोन बेच्ने गर्छ । अनुमानअनुसार तीमध्ये ९०% भन्दा बढी चीनमै बनाइन्छन् । स्क्रिनदेखि ब्याट्री प्याकसम्मका थुप्रै पार्टहरू चीनमै निर्माण, आपूर्ति र संयोजन हुन्छन् । यीमध्ये सबैभन्दा ठूलो उत्पादन अमेरिकाको बजारमा पठाउने गरिन्छ ।

हालै ट्रम्पले स्मार्टफोन, कम्प्युटरलगायत केही इलेक्ट्रोनिक उपकरणहरूलाई करबाट अस्थायी रूपमा छुट दिएका छन् । तर त्यो राहत सानो समयको लागि मात्रै हो ।

राष्ट्रपतिले अझ बढी करहरू आउने संकेत दिएका छन् । ट्रुथ सोसलमा लेख्दै उनले भने, ‘कोही पनि छुट पाउनेवाला छैन,’ किनभने प्रशासन अहिले ‘सेमिकन्डक्टर र सम्पूर्ण इलेक्ट्रोनिक आपूर्ति शृङ्खला’ को अनुसन्धान गर्दैछ ।

एप्पलको बलियो पक्षका रूपमा चिनिएको आपूर्ति शृङ्खला अहिले कमजोर बन्न थालेको छ ।
अमेरिका र चीन दुई ठूला आर्थिक शक्ति भएका मुलुक एक अर्कामाथि निर्भर छन् । तर ट्रम्पको आक्रामक भन्सार नीतिले त्यो सम्बन्ध एकै रातमा उल्ट्याइदिएको छ । अब प्रश्न उठ्छ, दुईमध्ये को कति निर्भर छ ?

जीवनदायिनी सहयोगबाट खतरा बनेको चीन
चीनले एप्पलजस्ता बहुराष्ट्रिय कम्पनीहरूलाई आफ्नो भूमि प्रयोग गर्न दिएर ठूलो लाभ लिएको छ । यो पश्चिमेली विश्वसँगको सम्बन्धमा गुणस्तरीय उत्पादनको नमुना बन्यो र स्थानीय प्रविधिको विकासलाई समेत बल पुग्यो ।

एप्पलले सन् १९९० को दशकमा चीन प्रवेश गरेर तेस्रो पक्षमार्फत कम्प्युटर बेच्न थालेको थियो । तर सन् १९९७ तिर, जब एप्पल वित्तीय सङ्कटमा थियो, चीन उसलाई जीवनदान दिने साझेदार बन्यो ।

त्यो बेला चिनियाँ अर्थतन्त्र खुल्दै थियो । रोजगारी सिर्जना र निर्यात वृद्धि गर्ने लक्ष्यका साथ विदेशी लगानीलाई स्वागत गर्दै ।

सन् २००१ मा एप्पलले शाङ्घाइस्थित एक व्यापारिक कम्पनीमार्फत चीनमा औपचारिक उपस्थिति जनायो । त्यसपछि त उसले फक्सकनसँग साझेदारी गर्दै आइपोड, आइम्याक र अन्ततः आइफोन बनाउन थाल्यो ।

एप्पलले चिनियाँ आपूर्तिकर्ताहरूलाई चुनेर तिनीहरूलाई ‘उत्पादन सुपरस्टार’ बनायो । उदाहरणका लागि, बीजिङ जिङडियाओ नामक कम्पनी, जसले पहिले ऐक्रेलिक काट्थ्यो, पछि आइफोनका ग्लास प्रसंस्करण गर्ने उच्च प्रविधियुक्त मेसिन बनाउने कम्पनी बन्यो ।

चीनमा एप्पलको फड्को र असर
२००८ मा पहिलो एप्पल स्टोर बीजिङको सान्लितुन क्षेत्रमा खोलिएको थियो । त्यसै वर्ष बीजिङले ओलम्पिक आयोजना गरेको थियो । पश्चिमसँग चीनको सम्बन्ध चरममै थियो ।

आज, फक्सकनको झेङ्झाउस्थित ‘ईफोन सिटी’ मा विश्वकै सबैभन्दा ठूलो आइफोन कारखाना सञ्चालनमा छ । २०२४ मा एप्पलका शीर्ष १८७ आपूर्तिकर्ताहरू मध्ये १५० वटा कारखाना चीनमै थिए, निक्केई एशियाको विश्लेषण अनुसार ।

‘हामीलाई चीनभन्दा महत्त्वपूर्ण आपूर्ति शृङ्खला अरू कतै छैन,’ एप्पलका सीईओ टिम कुकले गत वर्षको अन्तर्वार्तामा भनेका थिए ।

ट्रम्पको भन्सार धम्की – वास्तविकता वा भ्रम ?
ट्रम्पको पहिलो कार्यकालमा एप्पलले केही करबाट छुट पाएको थियो । तर अहिले प्रशासनले एप्पललाई उदाहरणको रूपमा प्रस्तुत गर्दै देखाएको छ कि अमेरिकामा उत्पादन ल्याउन दबाव कस्तो हुन सक्छ ।

ट्रम्प प्रशासनका वाणिज्य सचिवले भने, ‘लाखौंं मानिसले साना स्क्रुहरू जोड्ने काम अब अमेरिकामा हुनेछ ।’

तर विश्लेषक एलि फ्राइडम्यान भन्छन्, यो ट्रम्प प्रशासनको ‘पूर्णतः कल्पना’ हो । ‘२०२३ पछि मात्रै एप्पलले चीनबाहेक उत्पादनको प्रयास सुरु गर्यो,’ उनले भने ।

‘सबैभन्दा महत्वपूर्ण वैकल्पिक स्थानहरू भारत र भियतनाम हुन् – तर अझै पनि अधिकांश उत्पादन चीनमै हुन्छ ।’

तर भियतनाममा पनि ४६% भन्सार लाग्ने चेतावनी दिइएको छ । त्यसैले चीनबाहेक एशियाली देशहरू पनि जोखिमबाट बाहिर छैनन् ।

अब के गर्छ एप्पलले ?
चीनमा एप्पल अब आफ्नै बनाएको आपूर्ति शृङ्खला मार्फत प्रतिस्पर्धामा परिरहेको छ । हुवावे, ओप्पो, शाओमी जस्ता चिनियाँ ब्रान्डहरूले त्यही आधारमा उकालो चढिरहेका छन् ।

एप्पलले गत वर्ष चीनको स्मार्टफोन बजारमा पहिलो स्थान गुमायो । अर्थतन्त्र सुस्त हुँदा, एआई प्रविधिको माग बढ्दै गर्दा, एप्पलले जनवरीमा दुर्लभ छुटहरू समेत दिनुपर्यो ।

राजनीतिक रुपमा पनि, एप्पलले चीन सरकारको निर्देशनमा ब्लुटुथ र एयरड्रपको प्रयोग सीमित गर्नु पर्यो ।

यसबिच, एप्पलले अमेरिकामा ४५०० अर्ब डलरको लगानी घोषणा गरे पनि ट्रम्प प्रशासनलाई सन्तुष्ट बनाउन त्यो पर्याप्त नहुन सक्छ । विश्लेषक जिगर दिक्षित भन्छन्, ‘स्मार्टफोनमा भन्सार लागे पनि एप्पल ध्वस्त हुने छैन, तर अपरेशन र राजनीतिक रूपमा ठूलो दबाब पर्नेछ।’

एप्पलको तत्काल संकट टरेकोजस्तो देखिए पनि, एलि फ्राइडम्यानले भने, ‘यसको अर्थ यो होइन कि एप्पल अब निश्चित हुन सक्छ ।’

संक्षेपमा
-एप्पलका ९०% भन्दा बढी आइफोन चीनमा बनाइन्छन्
-अमेरिकाका पूर्व राष्ट्रपति ट्रम्पले चिनियाँ उत्पादनमा २४५% सम्म भन्सार शुल्क लगाएका छन्
-स्मार्टफोन उत्पादनलाई अस्थायी रूपमा छुट दिइएको भए पनि थप करको चेतावनी
-एप्पलको आपूर्ति शृङ्खला नै अहिले यसको प्रमुख कमजोरी बन्ने खतरा
-वैकल्पिक उत्पादन स्थल खोजिए पनि चीनको विकल्प तत्काल उपलब्ध छैन

-एजेन्सी