अस्ताए शक्तिशाली सोभियत सत्ता ढाल्ने मिखाइल गोर्बाचोभ

एजेन्सी । कुनै बेला अमेरिकालाई सिधासिधा टक्कर दिने सोभियत संघ अन्ततः ठूलो संकटमा फस्यो । विश्वलाई नयाँ राजनीतिक व्यवस्थाको उदाहरण दिएको सोभियत सत्ता एकाएक चक्नाचुर भयो ।

विशाल सत्ता टुक्रेर विभिन्न मुलुकमा विभक्त भए । शक्तिशाली देशबाट एउटा निर्धो देशका रुपमा स्थापित भयो । अमेरिकाको योजनावद्ध प्रयासले सोभियत सत्ता विश्वबाट अस्तायो ।

त्यसको पछाडि बाह्यभन्दा पनि आन्तरिक कारण थियो । त्यस कारणका केन्द्रमा थिए सोभियत संघका अन्तिम नेता मिखाइल गोर्बाचोभ ।

इतिबेला पनि रुस र युक्रेनको लडाई जारी छ । लडाईमा युक्रेनको पक्षमा पश्चिमा विश्व र अमेरिका उभिएको छ । रुसको पक्षमा चीन, भारत जस्ता देशहरु उभिएका छन् ।

तर, यस आलेखमा रुसको वर्तमान अवस्थाको बारेमा जानकारी दिन खोजिएको होइन । तत्कालीन सोभियत सत्ता र त्यसका नेता गोर्बाचोभको बारेमा जानकारी दिन खोजिएको हो ।

उनले बुधबार मात्रै ९१ वर्षको उमेरमा अन्तिम श्वास लिए । उनी सन् १९८५ देखि १९९१ सम्म सोभियत संघको सत्तामा थिए ।

गोर्बाचोफले आफ्नो समयमा दुईवटा सुधारहरू गरे जसले सोभियत संघको भविष्य परिवर्तन गर्यो । त्यसमा ग्लासनोस्ट वा – अभिव्यक्तिको स्वतन्त्रता र पेरेस्ट्रोइका वा पुनर्गठन थिए । जसले शक्तिशाली सत्तालाई निमेषभरमा नै ढालिदियो ।

खुलापनको नीति पछ्याउँदै सोभियत संघमा जनतालाई सरकारको आलोचना गर्ने अधिकार प्राप्त भयो । यो पहिले कहिल्यै कल्पना नगरेको कुरा थियो ।

मिखाइल गोर्बाचेभ सन् १९८५ मा सोभियत संघ वा सोभियत संघको राष्ट्रपति निर्वाचित भएका थिए । यसपछि उनले विश्वका लागि देशको ढोका खोलिदिए र ठूलो परिमाणमा धेरै सुधारहरू गरे ।

यद्यपि, यी सुधारहरूले सोभियत संघको विघटनको नेतृत्व गर्यो । आफ्नो सबै प्रयासको बावजुद, उनले यसलाई जोगाउन सकेनन् । र, त्यसैबाट आधुनिक रूस जन्म भएको थियो ।

गोर्बाचोफले अन्तिम श्वास फेरेको अस्पतालबाट सोभियत नेता लामो समयदेखि गम्भीर रोगसँग लडिरहेको बताइएको छ । पछिल्ला वर्षहरूमा उनको स्वास्थ्य बिग्रँदै गएको र धेरै पटक अस्पताल भर्ना हुनुपरेको थियो ।

यसै वर्षको जुनमा केही अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यमले गोर्बाचोपभलाई मिर्गौला रोगका कारण अस्पताल भर्ना गरिएको दाबी गरेका थिए । तर, गोर्बाचोफको मृत्युको कारण भने खुल्न सकेको छैन ।

गोर्बाचोफको अन्त्येष्टी मस्कोमा हुनेछ । रुसी समाचार एजेन्सी तासका अनुसार उनलाई सन् १९९९ मा ल्युकेमियाका कारण मृत्यु भएकी उनकी श्रीमती राइसाको चिहान नजिकै नोवोडेभिची कब्रिस्तान नजिकै गाडिनेछ । रूसका धेरै महान नेताहरूको चिहान यस चिहानमा छन् ।

रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले पनि गोर्बाचोपभको निधनप्रति गहिरो दुःख व्यक्त गरेका छन् । पुटिनका प्रवक्ता दिमित्री पेस्कोभले रुसी समाचार एजेन्सी इन्टरफ्याक्सलाई यो जानकारी दिएका हुन् ।

गोर्बाचेभको निधनपछि विश्वभर उनीप्रति श्रद्धाञ्जली अर्पण भइरहेको छ । संयुक्त राष्ट्रसंघका महासचिव एन्टोनियो गुटेर्रेसले उनले इतिहासको बाटो परिवर्तन गरेको बताएका छन् ।

संयुक्त राष्ट्रका महासचिव गुटेर्रेसले ट्वीटरमा श्रद्धाञ्जली अर्पण गर्दै लेखेका छन्, ‘मिखाइल गोर्बाचेभ एक विशेष प्रकारका राजनीतिज्ञ हुनुहुन्थ्यो । विश्वले आज एक महान विश्वव्यापी नेता, बहुपक्षीयता र शान्तिको महान वकिल गुमाएको छ ।’

युरोपेली संघका प्रमुख उर्सुला भोन डर लेनले पनि गोर्बाचोफलाई विश्वसनीय र सम्मानित नेत भनेर वर्णन गरे जसले स्वतन्त्र युरोपको बाटो खोलिदिए ।

बेलायती प्रधानमन्त्री बोरिस जोनसनले गोर्बाचपभको साहस र इमानदारी देखेर आफू स्तब्ध भएको बताएका छन् ।

युक्रेनमा पुटिनको आक्रामकताको समयमा, सोभियत समाज खोल्ने गोर्बाचोपभको प्रतिबद्धता हामी सबैका लागि उदाहरण भएको उनले बताएका छन् ।

गोर्बाचेभ ५४ वर्षको उमेरमा सोभियत कम्युनिष्ट पार्टीको महासचिव बने र यसरी देशको सर्वोच्च नेता बने । त्यतिबेला उनी पोलिटब्युरो भनेर चिनिने सत्तारुढ परिषद्को सबैभन्दा कान्छो सदस्य थिए ।

धेरै बुढ्यौली नेताहरू पछि, उनी राजनीतिमा ताजा हावाको श्वास मानिन्थ्यो ।

मिखाइल गोर्बाचोफको ग्लासनोस्ट नीतिले मानिसहरूलाई सरकारको आलोचना गर्ने अधिकार दिएको थियो । तर यसले देशका धेरै भागहरूमा राष्ट्रवादी भावनाहरू पनि जगायो जसले अन्ततः सोभियत संघको पतन भयो ।

अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा, उनले अमेरिकासँग हतियार नियन्त्रण सम्झौतामा हस्ताक्षर गरे । जब पूर्वी युरोपेली देशहरूले कम्युनिस्ट शासकहरू विरुद्ध आवाज उठाए, गोर्बाचोपभले हस्तक्षेप गर्न अस्वीकार गरे ।

पश्चिमी देशहरूमा, गोरवाचोभलाई सुधारको पिता मानिन्छ । जसले अमेरिका–बेलायत र सोभियत संघ लगायत पश्चिमी देशहरू बीचको तनावको सामना गर्दा पनि यस्तो अवस्था सिर्जना गर्यो, जसले १९९१ मा शीत युद्धको अन्त्य गर्यो ।

सन् १९९० मा गोर्बाचोभलाई पूर्व–पश्चिमको सम्बन्धमा ठूलो परिवर्तन ल्याउनको लागि उनको भूमिकाको लागि नोबेल शान्ति पुरस्कार प्रदान गरिएको थियो ।

तर सन् १९९१ पछि उदय भएको नयाँ रुसमा शैक्षिक र मानवीय परियोजनाहरूमा काम गर्दा उनी राजनीतिको मार्जिनमा आए ।

१९९६ मा गोर्बाचोफले फेरि रुसी राजनीतिमा प्रवेश गर्ने असफल प्रयास गरे । त्यतिबेला राष्ट्रपति चुनावमा उनले ०.५ प्रतिशत मात्र मत पाएका थिए । यो उनको असफलताको अर्को उदाहरण थियो ।