बैंकिङ क्षेत्रमा तीन दशक बिताएका पर्शुराम, ग्रिनलेज बैंकदेखि इसेवाको अध्यक्षसम्म

काठमाडौं । पर्शुराम कुवँर क्षेत्रीले साढे तीन दशकको सक्रिय बैंकिङ करियारबाट विश्राम लिएको झन्डै दुई वर्ष भयो ।
आजभोलि घरमै आराम गरिरहेका उनले लेखपढमा समय दिएका छन् । र, परिआएमा विभिन्न कार्यक्रम, बैठकहरुमा भाग लिन्छन् ।

उनीसँग नेपालको बैंकिङ क्षेत्रका साढे तीन दशक लामो अनुभव र विज्ञता छ ।

नेपालमा निजी क्षेत्रका बैंकहरुको उदय हुँदै गर्दा पर्शुरामको बैंकिङ यात्रा शुरु भएको थियो । तत्कालीन ग्रिनलेज बैंक (हाल स्टाण्डर्ड चार्टर्ड)को संस्थापक कर्मचारी हुन्, उनी । जतिबेला नबिल बैंक र इन्भेष्टमेन्ट बैंक शुरु भइसकेका थिए ।

सन् १९८६ देखि बैंकिङ करियर शुरु गरेका पर्शुराम स्टाण्डर्ड चार्टर्ड बैंकलाई बैंकिङ क्षेत्रको महाविद्यालय ठान्छन् । उनले सात बैंकमा जिम्मेवार पदमा रहेर काम गरे । बैंकिङ करियरबाट निस्किँदै गर्दा क्षेत्री पछिल्लो पटक ग्लोबल आइएमई बैंकको प्रमुख कार्यकारी अधिकृत थिए ।

बैंकिङ क्षेत्रको बारेमा पढाए, तालिम दिए र धेरै परामर्शको काम गरे । धेरै बैंक मर्जरको साक्षी पनि भए । सक्रिय बैंकिङ करियरबाट विश्राम लिँदै गर्दा पर्शुराम नेपालको अग्रणी मोबाइल भुक्तानी सेवा प्रदायक इसेवाको अध्यक्ष बनेका छन् ।

तीन देशकमा नेपालको बैंकिङ क्षेत्रमा ठूलो परिवर्तन आएको छ । यस परिवर्तनको साक्षी पर्शुरामले सेवा शुरु गर्दाको बैंकिङ क्षेत्र र अहिले निकै फरक भएको छ ।
०००
भारतको मुम्बइमा जन्मेका पर्शुरामका बुबा त्योबेलाको हिस्दुस्तान लिभरमा काम गर्थे ।

पोखरामा रहेको उनीहरुको जग्गा सार्वजनीकरण हुने भयो रे ! भन्ने हल्ला एक्कासी चल्यो । हल्ला चलेसँगै पर्शुरामका परिवार १८ वर्षको मुम्बइ बसाइ अन्त्य गर्दै पोखरा फर्किए ।

पर्शुराम कक्षा २ मा पढ्थे । अंग्रेजी फरर जानेका पर्शुरामलाई हिन्दी र नेपाली भने आउँदैन थियो ।

नेपालमा अंग्रेजीको पढाइ कक्षा ४ बाटमात्र शुरु हुन्थ्यो । उनी सिधै ४ कक्षामा भर्ना भए । कक्षा ६ सम्म अमरसिंह माध्यमिक विद्यालय पढेका उनले २०३४ सालमा प्रभात माध्यमिक विद्यालयबाट एसएलसी दिए ।

पोखरामा एउटामात्र क्याम्पस थियो पृथ्वीनारायण क्याम्पस । सोही क्याम्पसबाट आइकम र बीकम गरे ।

पोखरामा स्नाकोत्तरमा व्यवस्थापनको पढाइ हुँदैन थियो । एउटामात्र विकल्प थियो अर्थशास्त्र पढ्ने ।

अर्थशास्त्र पढ्ने निधो गर्दै फर्म भर्न पृथ्वीनारायण क्याम्पस गए । उनीसँग चिनजान भएका सहायक डिनले सोधे, ‘किन आएको?’ ‘म इकोनोमिक्स पढ्ने भएँ सर । फर्म भर्न आएको,’ उनले भने ।

‘इकोनोमिक्स होइन, काठमाडौं जाँऊ, म्यानेजमेन्ट पढ,’ गुरुले भने, ‘पोखरामा फर्क र स्कुल पढाऊ । यहाँ शिक्षकको धेरै अभाव छ । बिहान बेलुका अन्य काम गर्न पनि पाइन्छ ।’

उनले के पढ्ने भन्ने विषयमा पोखरामा स्नातक तह पढ्दा चिनजान भएका जापानिज एन्थ्रोपोलोजिष्टसँग पनि सल्लाह गरे । उनले पनि शिक्षकको सल्लाह राम्रो हो भने । ‘काठमाडौंमा जागिर खोज्न म पनि सहयोग गरुला,’ ति जापानिजले थप ढाडस दिए।

२०३९ सालमा काठमाडौं आए क्षेत्री । उद्देश्य थियो व्यवस्थानमा मास्टर्स गर्ने र पोखरा गएर स्कुल/क्याम्पस पढाउने । बिहानबेलुका अन्य काम गर्ने ।

पोखरामा क्याम्पस पढ्दाका साथी थिए कृष्णराज लामिछाने । पछि उनी अन्नपूर्ण फाइनान्स, बैंक कैलाश विकास र महालक्ष्मी विकास बैंकको सीईओ पनि भए ।

उनै लामिछाने र पर्शुरामले काठमाडौंमा सँगै बसेर पढ्ने सल्लाह गरेका थिए । दुवैजना रुममेट भएर काठमाडौंमा स्नाकोत्तर पढ्न थाले ।

शंकरदेवमा भर्ना भएका उनीहरु बागबजारमा बस्थे । बागबजार क्षेत्र होस्टल जस्तै थियो । क्याम्पसै क्याम्पसको क्षेत्र ।

काठमाडौंमा पढ्न शुरु गरेपछि शिक्षक बन्ने अवसर आयो, गोलढुंगामा रहेको नागार्जुन माध्यमिक विद्यालयमा अंग्रेजी पढाउने । २८ महिना उक्त स्कुलमा अंग्रेजी पढाए ।

पढाउने पढ्ने गर्दा स्नाकोत्तर पहिलो वर्षको परीक्षा खासै राम्रो भएन । आईकम र बीकममा क्याम्पस टप गरेका पर्शुरामलाई मास्टरको नतिजाबाट चित्त बुझेन ।

यो कुराले पोखरा गएर शिक्षक बन्ने कुरालाई असर गर्‍यो ।

‘रिजल्ट नै कमजोर भएपछि एकेडेमिक लाइनमा जान मन लागेन,’ पर्शुराम भन्छन्, ‘यसको बिकल्प खोज्न थालें ।’

नयाँ नयाँ बैंक आउने लहर चलेको थियो । नबिल बैंक आइसकेको थियो । अन्य बैंक पनि आउँदै थिए ।

उनले चार/पाँच ठाउँमा आवेदन हालेका थिए । केही बैंकले बोलाए । त्यसमध्येको एक थियो तत्कालीन ग्रिनलेज (हाल स्टाण्डर्ड चार्टर्ड बैंक) ।

ग्रिनलेज बैंकले बोलायो । लगत्तै नेपाल बैंकको अधिकृत पाचौंमा पनि नाम निस्कियो । त्यहीबेला कृष्ण लामिछानेको पनि उक्त पदमा नाम निस्कियो । लामिछाने गए तर पर्शुरामलाई भने सरकारी जागिरले तानेन ।

‘परिवारबाट सरकारी जागिर खानुपर्छ भन्ने प्रेसर त थियो तर म ग्रिनलेजमै गएँ,’ उनी भन्छन् ।

सन् १९८६ जुन १५ मा ग्रिनलेज बैंकमा भर्ना भए । जसको कारोबार १९८७ जनवरीदेखि शुरु भयो । जहाँ उनको पद थियो बिल्स डिपार्टमेन्टमा ‘विल्स क्लर्क’को । यो भनेको अहिलेको ट्रेनी असिस्टेन्ट जस्तो थियो । जुन डिपार्टमेन्टले क्यास र क्लियरिङबाहेक सबै काम गर्थ्यो ।

उनीसँग भर्ना भएका अर्का क्लर्क थिए अजय श्रेष्ठ । श्रेष्ठपछि बैंक अफ काठमाडौंको सीईओ पनि भए । क्लर्कको तलब १७०० रुपैयाँ थियो । त्यसमा २३० रुपैयाँ खाजा भत्ता भनेर थपिदिन्थ्यो ।

ग्रिनलेज बैंक भर्खर शुरु हुन लागेकाले टिम बनाइरहेको थियो । पर्शुरामसँगै ७ जनाको ब्याज एकैपटक भर्ना भए । त्योभन्दा अघि ६ जना भर्ना भइसकेका थिए । १३ जनाको जतिको टिम बन्यो । दुई जना भारतीय र एकजना ब्रिटिस सीईओ थिए ।
पर्शुरामसँगै भर्ना भएका धेरै बैंकरपछि विभिन्न बैंकमा सीईओ भए । जस्तो कि अजय श्रेष्ठ, उदय उपाध्याय, सुदेश खालिङ, उपेन्द्र पौडेल ।

दोस्रो ब्याजमा भर्ना भएकाहरु जस्तो कि अनिल शाह, निरज श्रेष्ठ, अनुपमा खुञ्जेली, सुमन जोशी, सुनिल केसीहरु पनि विभिन्न बैंकमा सीईओ भए ।

‘पछिल्लो पटक बैंक चलाउने सीईओमात्र होइन दोस्रो तेस्रो स्थानमा पनि स्टाण्डर्ड चार्टर्डबाट उत्पादित बैंकर थिए,’ उनी भन्छन्, ‘बैंकिङको महाविद्यालय थियो ग्रिनलेज बैंक ।’

बैंकिङ करियर १७ वर्षमा चल्दै थियो । त्यहीबेला विश्व बैंकको सहयोगमा वित्तीय सुधार कार्यक्रम आयो । नेपाल बैंक, राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकको सुधार गर्ने भनेर विदेशी व्यवस्थापन आएको थियो ।

स्टाण्डर्ड चार्टर्डमा काम गर्दा उनका एक हाकिम थिए, अष्ट्रेलियन नागरिक पिटर वार्ड । वार्ड पनि नेपाल बैंकमा वित्तीय सुधार कार्यक्रमको टिममा आएका रहेछन् ।

एक दिन वार्डले पर्शुरामलाई एभरेष्ट होटलमा लन्चका लागि बोलाए ।

‘तिमी स्टाण्डर्ड चार्टर्डमा सीईओ बन्ने पनि होइन, नेपाली पुग्ने माथिल्लो पदमा पुगिसकेका छौं । अब नेपाल बैंकमा आऊ,’ वार्डले पर्शुरामलाई प्रस्ताव राखे ।

त्योबेला उनी स्टाण्डर्ड चार्टर्ड सिनियर म्यानेजरको डी लेभलमा पुगिसकेका थिए । नेपाली कर्मचारीको पुग्ने अन्तिम पद त्यही थियो । तर, त्यहाँ उनी एक डिसिजन गर्ने लेभलमा थिए । हरेक कर्जा दिँदा उनले निर्णय गर्थे ।

वार्डले वित्तीय सुधार कार्यक्रममा एक वर्षको लागि आकर्षक अफर गरे ।

उनका साथी राजनसिंह भण्डारी त्योबेला राष्ट्र बैंकमा थिए । पछि सिटिजन्स बैंकको सीईओ हुँदै अहिले अध्यक्ष छन् । उनीसँग पनि सल्लाह मागे ।

‘नेपाल बैंकबाट अफर आएको छ, के गरम्,’ भण्डारीसँग सल्लाह गरे ।

‘तपाईं जानुस्, आफूले सिकेको कुरा त्यहाँ लगानी गर्नुपर्छ,’ भण्डारीले भने, ‘एक वर्षको सम्झौता हो भनेर न अलमलिनुस्, विदेशी व्यवस्थापन गएपछि पनि तपाईंहरु जस्तो मान्छे नेपाल बैंकलाई चाहिन्छ ।’

स्टाण्डर्ड चार्टर्डको १७ वर्षको जागिर छाडेर सन् २००३ जुलाईमा नेपाल बैंक गए ।

‘अहिले सोच्दा त्योबेला ठूलो रिस्क लिएको रहेछु भन्ने लाग्छ,’ उनी भन्छन्, ‘त्योबेला जागिर पाइन्छ भन्ने घमण्ड थियो । यसले गर्दा पनि निर्णय गर्न सकेको हुँला ।’

एक वर्षको लागि गएका पर्शुरामले साढे तीन वर्ष उक्त प्रोजेक्टमा काम गरे ।

वर्ल्ड बैंकसँगको सम्झौता सकिएकै बेला सिटिजन्स बैंक खोल्ने तयारी भइरहेको थियो । उनलाई खोज्दै घरमै आइपुगे राजनसिंह भण्डारी ।

‘नम्बर वानको लागि कि टुको लागि,’ पर्शुरामले भण्डारीलाई सोधे ।

‘तपाईंको इच्छा के पदका लागि छ,’ भण्डारीले सोधे ।

‘मलाई नम्बर वान र टु जे भए पनि हुन्छ । तर, नम्बर टु हो भने नम्बर वान को हुने भन्ने कुरा पहिलो थाहा हुनुपर्छ,’ उनले सर्त राखे, ‘त्यसका आधारमा म निर्णय गर्छु ।’

‘तपाईं नम्बर टु हुनुभयो भने नम्बर वान म नै हो,’ भण्डारीले भने, ‘तपाईं काम गर्ने कि नगर्ने ?’

‘काम गर्न तयार छु,’ पर्शुरामले सहमति जनाए ।

सिटिजन्स बैंकको अनुमतिपत्र नै आएको थिएन । सन् २००७ जनवरीमा उनी गए । लाइसेन्स पनि आयो । उनले स्टेसनरीदेखि बैंक स्थापना गर्न आवश्यक सबै काम गरे ।

बैंक सञ्चालनमा आएको डेढ वर्ष हुँदै थियो । प्रमोटरबीच खटपट भयो । उनलाई खासै चित्त बुझेन ।

त्यहीबेला अर्को अफर आयो बैंक अफ एसियाबाट । बैंक अफ एसिया सञ्चालनमा आएको पाँच छ महिनामात्र भएको थियो । सीईओ थिएनन् ।

पर्शुरामले भण्डारीसँग सल्लाह गरे । ‘करियर बन्छ भने जानुन त,’ भण्डारीले भने ।

सन् २००८ मेमा चार वर्षे कार्यकालको लागि बैंक अफ एसियामा गए । चार वर्षको कार्यकाल सकियो र त्यही बेला बैंक अफ एसिया र एनआईसीबीच मर्जर भयो । उनी त्यहाँबाट निस्किए ।

पर्शुराम पढाउने विषयमा निकै सौखिन छन् । तालिम र पढाउने कुरालाई यति महत्त्व राख्छन् कि आफ्नो मृत्यु अब्दुल कलामजस्तै कक्षामा पढाउँदा पढाउँदै होस् भन्ने चाहन्छन् ।

बैंकबाट निस्केपछि पढाउने र तालिम दिन थाले । वर्ल्ड बैंक, डिएफआईडी, एइपीसी जस्ता संस्थामा कन्सल्टिङ पनि गरे ।
त्यहीबेला सन् २०१५ मा ग्रान्ड बैंकमा ६ महिना सीईओकै रुपमा कन्सल्टिङको काम गरे ।

‘मैले बैंकको समस्या के हो ? रोडम्याप के हुने भनेर सबै देखाइदिएँ,’ पर्शुराम भन्छन्, ‘त्यसले बैंक सेटल गर्न सहज भयो ।’

त्यहीबेला जनता बैंकले त्रिवेणी विकास बैंकसँग मर्ज गर्ने भनेर प्रकृया अगाडि बढाएको थियो । मर्जर साइन भइसकेको थियो ।
त्यसलाई अन्तिम रुप दिने जिम्मेवारी पर्शुरामको काँधमा आयो । उनले विज्ञको रुपमा काम गरे र त्रिवेणी विकास बैंक जनता बैंकमा गाँभियो ।

पहिलो मर्जर सफल भएपछि जनताले सिद्धार्थ विकास बैंकलाई पनि मर्ज गर्ने तयारी थाल्यो । यसमा पनि पर्शुरामले परामर्शदाताको रुपमा काम गरे ।

मर्जको काम भइरहेको बेला जनता बैंकको सीईओ कुमार लम्सालले जागिर छाडे । दुई विकास बैंक मर्जर भएर आउँदा जनता बैंकमा तीन जना डेपुटी सीईओ थिए ।

जनता बैंक एकाएक ठूलो बैंक बन्यो । पुँजी बढ्यो । कर्मचारी पनि ह्वात्तै बढे । ठूलो आकारको बैंकलाई हाक्ने सीईओ भने थिएनन् ।

बैंकको बोर्डले पर्शुरामलाई सीईओ खोज्न लगायो । धेरैसँग कुरा गरे तर कोही पनि सीईओमा आएनन् । अन्नतः उनी आफैं जनता बैंकको सीईओ बने । दुई वर्षभन्दा बढी बस्दिन भन्दै छिरेका पर्शुरामलाई बोर्डले चार वर्षको चिठी थमायो ।

‘मैले मेरो सक्सेसरको रुपमा डेपुटी सिईओमा सुजित शाक्य ल्याएको थिएँ,’ उनी भन्छन् । शाक्य अहिले नबिल बैंकमा छन् ।

पछि जनता बैंक ग्लोबल आइएमई बैंकसँग मर्जरमा गयो । मर्जपछि पनि ग्लोबल आइएमई बैंकको सीईओ पर्शुराम नै भए ।
दुई ठूला वाणिज्य बैंक मर्ज भएपछि बैंकको आकार ठूलो भएको थियो । उक्त बैंकलाई हाक्न दिनरात खटिन आवश्यक थियो ।

‘मलाई भने स्वास्थ्यमा समस्या आयो,’ पर्शुराम भन्छन्, ‘९ बजेदेखि ९ बजेसम्म ६ दिन नै काम गर्ने बानी थियो मेरो । स्वास्थ्य गडबढ आएपछि त्यसरी काम गर्न नसक्ने भएँ ।’

दौडधुप गर्न नसक्ने भएपछि कुर्सीमात्र के ओगट्नु भनेर मर्ज भएको ७ महिनापछि पर्शुरामले ग्लोबल आईएमई बैंकबाट राजीनामा दिए ।

उनले बैंक छोडेको दुई वर्ष भयो । पहिला जस्तो कन्सल्टिङ र तालिममा जान पनि सकेका छैनन् । साढे तीन दशक लामो बैंकिङ करियरका धरोहर पर्शुरामलाई बजारले भने खोजिरहन्छ ।

पछिल्लो चार महिनादेखि नेपालकै ठूलो फिनटेक कम्पनी एफवान सफ्टले सञ्चालन गरेको इसेवाको अध्यक्षमा नियुक्त भएका छन्, उनी ।

‘यो मेरो फुलटाइम जब होइन, एक्जुकेटिभ चेयर पनि होइन,’ पर्शुराम भन्छन्, ‘बोर्ड मिटिङको अध्यक्षता गर्नेमात्र काम हो ।’

बैंकिङ करियर शुरु गर्नुभन्दा पहिले सन् १९८४ मा विवाह गरेका ६४ वर्षे पर्शुरामको अधिकांश समय अहिले घरमै बित्छ । लेखपढ गर्छन् ।

‘मैले जिन्दगीमा धेरै कुरा गरें,’ पर्शुराम भन्छन्, ‘अब धेरै दौडधुप नगर्ने ।’

३ जना छोरीमध्ये दुई जना चार्टर्ड एकाउन्टेन हुन् । अर्कीले एमबीए गरेकी छिन् । जेठी छोरी लक्ष्मी बैंक, माइली छोरी कामना सेवा विकास बैंक र कान्छी छोरीले माछापुच्छ्रे बैंकमा काम गर्छन् । छोरा १२ कक्षामा पढ्छन् ।