वडाको कामः सार्बजनिक बाथरुम बनाउनेदेखि नाटक देखाउनेसम्म

काठमाडौं । संबिधान कार्यान्वयनको लागि सरकारले स्थानीय निकाय विघटन गरेर स्थानीय तह गठन गरिसकेको छ । स्थानीय निकायमा गाविस, नगरपालिका, उपमहानगरपालिका र महानगरपालिका थिए । अब स्थानीय तहमा गाउँपालिका, नगरपालिका, उपमहानगरपालिका र महानगरपालिका हुन्छन् ।

संबिधानले गरेको ब्यवस्था अनुसार स्थानीय तहको काम, कर्तब्य र अधिकार स्थानीय निकायको भन्दा ब्यापक छ । स्थानीय तहलाई स्थानीय सरकारको अबधारण अनुरुपका काम गर्न दिएको बताउँछन् प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रिपरिषदको कार्यालयका प्रवक्ता दामोदर रेग्मी ।

‘स्थानीय तहमै सरकार, संसद र अदालत हुन्छ, केन्द्र सरकारले जे जस्तो सेवा प्रवाह गरिरहेको हुन्छ, त्यो सबै काम स्थानीय तहले गर्छ,’ प्रवक्ता रेग्मीले क्लिकमाण्डूसँग भने ।

स्थानीय तहको संख्या स्थानीय निकायको भन्दा कम भएकोले सेवा केन्द्रहरु जनताबाट टाढा हुन सक्ने खतराप्रति सचेत भएर प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रिपरिषद कार्यालयले काम गरिरहेको उनी बताउँछन् ।

‘पहिलाका गाविसहरु अहिले एउटा वडा मात्रै पनि बनेका छन्, पहिलाका गाविसले गर्ने सेवा प्रवाह अब गाउँपालिकाले गर्ने हो भने जनतालाई टाढा हुन सक्छ, त्यो काम वडा र त्योभन्दा पनि तल्लोस्तरको निकायले गर्ने ब्यवस्था मिलाउनु पर्छ,’ रेग्मीको भनाइ छ ।

सरकारले स्थानीय तहको काम, कर्तब्य र अधिकार प्रष्ट पारिसकेको छ । गाउपालिका वा नगरपालिकाका वडा कार्यालयहरुलाई सरकारले तोकेर नै काम दिएको छ । वडा कार्यालयबाट तोकिएका सेवा प्रवाह हुँदा जनतालाई राहत पुग्ने आशय सरकारको छ ।

गाउँपालिका वा नगरपालिकाका वडाको काम, कर्तव्य र अधिकार
योजना तर्जूमा, कार्यान्वयन तथा अनुगमन
१. सहभागितामूलक योजना तर्जुमा प्रणाली अनुसार वस्ती वा टोलस्तरबाट योजना तर्जुमा प्रक्रिया अबलम्बन गरी बस्ती तथा टोलस्तरीय योजनाको लागत संकलन, प्राथमिकीकरण तथा छनौट गर्ने ।

२. वडाभित्रका क्रियाशील राजनीतिक दल, वडा नागरिक मञ्च, नागरिक सचेतना केन्द्र, टोल विकास संस्थालगायत सामुदायिक एवं सामाजिक संघ संस्था, निकायहरुसँग परामर्श, छलफल, सहभागितामूलक प्रक्रियाको अबलम्वन गर्ने ।

३. वडाभित्रका योजनाहरुको कार्यान्वयन, अनुगमन गर्ने ।

४. टोल विकास संस्थाको गठन र परिचालन गर्ने । वडाभित्र संचालन हुने योजनाहरुका लागि उपभोक्ता समितिको गठन तथा सोको अनुगमन गर्ने ।

५. वडाभित्रका आयोजना तथा भौतिक पूर्वाधारको संरक्षण, मर्मत सम्भार, रेखदेख तथा व्यवस्थापन गर्ने ।

तथ्यांक अद्यावधिक तथा संरक्षण
१. निजी घर तथा घर परिवारको लगत राख्ने, ऐतिहासिक, पुरातात्विक, सांस्कृतिक तथा धार्मिक महत्वका सम्पदा तथा प्राचीन स्मारक, सार्वजनिक तथा सामुदायिक भवन, सार्वजनिक, ऐलानी, पर्ती जग्गाको लगत राख्ने तथा संरक्षण गर्ने, खुला क्षेत्र, चोक, घाट, पाटी, पौवा, सत्तल, धर्मशाला, मठ, मन्दिर, गुम्बा, मस्जिद, देवस्थल, मदरसा, पर्ति जग्गा, डाँडापाखा, चरनक्षेत्र, पानीको मूल, पोखरी, तलाउ, इनार, कुवा, धारा, ढुँगेधारा, गुठीघर, बाटो, सडक, पुल पुलेसा, कुलो नहर, पानी घट्टा, मिलआदिको तथ्यांक संकलन तथा अद्यावधिक गरी लगत राख्ने, संरक्षण गर्ने र खण्डकृत तथ्यांक र सूचनासहतिको वडाको पाश्वचित्र तयार तथा अद्यावधिक गर्ने ।

विकास कार्य
१. शिक्षाः बालउद्यानको व्यवस्था र व्यवस्थापन, अनौपचारिक शिक्षा कार्यक्रम तथा प्रारम्भिक बाल विकास केन्द्र संचालन तथा व्यवस्थापन गर्ने, पुस्तकालय, वाचनालय, सामुदायिक सिकाई केन्द्र, बाल क्लब तथा बाल सञ्जालको संचालन तथा व्यवस्थापन गर्ने ।

२. स्वास्थ्यः वडा तहको स्वास्थ्य केन्द्र÷उपकेन्द्रको व्यवस्थापन गर्ने, बालबालिकाहरुलाई बि.सि.जि, पोलियो, भिटामिन ‘ए’ को व्यवस्था गर्ने, पोषण कार्यक्रम संचालन गर्ने, वडा तहमा स्वास्थ्य जनचेतना विकास, स्वास्थ्य सूचना कार्यक्रम संचालन गर्ने, शहरी तथा ग्रामीण स्वास्थ्य क्लिनिक संचालन गर्ने गराउने, सार्वजनिक शौचालय तथा स्नान गृहको निर्माण तथा व्यवस्थापन गर्ने गराउने ।

३. खानेपानी, सरसफाई तथा फोहोरमैला व्यवस्थापनः वडास्तरीय सामुदायिक धाराको प्रबन्ध, कुवा, इनार, पोखरीको निर्माण, संरक्षण, गुणस्तर नियमन गरी गाउँपालिका वा नगरपालिकालाई जानकारी गराइ सहयोग गर्ने गराउने, घरबाट निकास हुने फोहरमैलाको संकलन र व्यवस्थापन, चोक तथा गल्लीहरुको सरसफाई, ढल निकास, मरेका जनवार व्यवस्थापन, सतही पानीको निकास गर्ने, पानीको स्रोत अर्थात मूलको संरक्षण (वृक्षारोपण, तटबन्ध, नदी नियन्त्रण) गर्ने गराउने, फोहरमैला गर्नेलाई सम्बन्धित ऐन अनुसार जरिवाना गर्ने ।

४. कृषि विकासः कृषि तथा फलपूmल नर्सरीको स्थापना तथा समन्वय र प्रवद्र्धन गर्ने, वडास्तरीय अगुवा कृषक तालिम अभिमुखीकरण गर्ने, कृषि मलको माग संकलन गर्ने, कृषिमा लाग्ने रोगहरुको विवरण तयार गरी गाउँपालिका र नगरपालिकामा प्रस्तुत गर्ने ।

५. पशुपंछी विकास तथा व्यवस्थापनः पशुपंछी विकास, छाडा चौपायाँ व्यवस्थापन, वडाभित्रको चरन क्षेत्र संरक्षण तथा व्यवस्थापन गर्ने ।

६. सांस्कृतिक प्रबद्र्धनः स्थानीय समुदायक चाडपर्व, भाषा संस्कृतिको विकासको लागि कला, नाटक, जनचेतनामूलक तथा सांस्कृतिक कार्यक्रमहरुको आयोजना गर्ने गराउने, स्थानीय मौलिकता झल्किने सांस्कृृतिक रीतिरिवाजलाई संरक्षण तथा प्रवद्धर्न गर्ने ।

७. खेलकुदः वडाभित्र खेलकुद पूर्वाधारको विकास गर्ने, अन्तर विद्यालय तथा बाल क्लबहरु मार्फत खेलकुद कार्यक्रम संचालन गर्ने गराउने ।

८. यातायातः वडा क्षेत्रभित्रको बाटोघाटो चालू अवस्थामा राख्ने तथा राख्न सहयोग गर्ने, वडाभित्रका सडक अधिकार क्षेत्रमा अवरोध र अतिक्रमण गर्न नदिने, बसपार्कको सरसफाई गर्ने, बाटोघाटोको बाढी, पहिरो पन्छाउने ।

९. उद्योगः घरेलु उद्योगको लगत संकलन, सम्भाव्यता पहिचान गर्ने, वडाभित्र घरेलु उद्योगको प्रवद्र्धन गर्ने ।

१०. व्यक्तिगत घटना दर्ताः प्रचलित कानुन बमोजिम व्यक्तिगत घटना दर्ता, अद्यावधिक तथा सोको अभिलेख संरक्षण गर्ने र गाउँपालिका वा नगरपालिकामा प्रतिवेदन गर्ने, जनचेतना कार्यक्रम संचालन गर्ने ।

११. सामाजिक सुरक्षः सामाजिक सुरक्षा भत्ता वितरण गर्ने, अभिलेख अद्यावधिक गर्ने, बालपोषण तथा बाल संरक्षण सम्बन्धी काम गर्ने ।

१२. सामाजिक तथा आर्थिक सशक्तीकरणः वडालाई बालमैत्री बनाउने, वडाभित्र आर्थिक तथा सामाजिक रुपमा पछि परेका महिला, बालबालिका, दलित, अपाङ्गता भएका व्यक्ति, जेष्ठ नागरिक, अल्पखंख्यक, सीमान्तकृत समुदायको अभिलेख राखी सामाजिक तथा आर्थिक उत्थान सम्बन्धी काम गर्ने, विभिन्न समुदायका बीचमा सामाजिक सदभाव र सौहार्दता कायम गर्ने, बालविवाह, महिला विरुद्धको हिंसा, छुवाछुत, दहेज तथा दाइजो, हलिया प्रथा, छाउपडी, कमलरी प्रथा, बालश्रम, मानव बेचविखन, निरक्षरता आदि जस्ता सामाजिक कुरिती र अन्धविश्वासको अन्त्य गर्ने गराउने ।

१३. कर सम्बन्धी कार्यहरुः गाउँपालिका वा नगरपालिकाका वडाले प्रचलित कानुनको अधीनमा रही मालपोत तथा भूमि कर, व्यवसाय कर, वहाल कर, विज्ञापन कर, सशुल्क पार्किङ्ग, नयाँ व्यवसाय दर्ता, सिफारिश दस्तुर, सवारी साधन कर, मनोरञ्जन करको लेखाजोखा र संकलन गर्ने तथा सम्बन्धित गाउँपालिका वा नगरपालिकामा प्रतिवेदन गर्ने, बुझाउने ।

१४. असहाय, असक्त, वेवारिश व्यक्तिको सहायता र संरक्षणः वडाभित्रका असक्त बिरामी भएको बेवारिस वा असहाय व्यक्तिलाई नजिकको अस्पाताल वा स्वास्थ्य केन्दमा पुर्याइ औषधोपचार गराउने, वडामा कुनै असहाय वा वेवारिस व्यक्तिको मृत्यु भएमा निजको दाह संस्कारको व्यवस्था मिलाउने, सडक बालबालिकाको उद्धार र पुनस्र्थापना गर्ने गराउने ।

१५. वन तथा वातावरणः वडाभित्रको सामुदायिक वन, वनजन्य सम्पदा र जैविक विविधताको संरक्षण र प्रवद्धर्न गर्ने । वडा, टोल, वस्तीस्तरमा हरियाली क्षेत्र विस्तार गर्ने गराउने, वडालाई वातावरणमैत्री बनाउने ।

१६. प्रबद्र्धनात्मक कार्यक्रम गर्ने गराउनेः प्राङ्गरिक कृषि, सुरक्षित मातृत्व, विद्यार्थी भर्ना, पूर्ण खोप, खुल्ला दिशामुक्त÷पूर्ण सरसफाई, वातावरणमैत्री तथा बालमैत्री शासनजस्ता प्रबद्र्धनात्मक कार्यहरु गर्ने गराउने ।

नियमन कार्य
१. वडाभित्र संचालित विकास योजना, आयोजना तथा संलग्न उपभोक्ता समितिहरुका कार्यको नियमन गर्ने ।

२. घर निर्माण तथा गुणस्तर कार्य भवन संहिता तथा मापढण्ड अनुसार भए नभएको अनुगमन गर्ने, सिकर्मी, डकर्मीलाई भूकम्प प्रतिरोधी भवन निर्माण सम्बन्धी तालिम दिने ।

३. खाद्यान्न, माछा, मासु, तरकारी, फपूmल, पेय पदार्थ तथा उपभोग्य सामाग्रीको गुणस्तर र मूल्यसूची अनुगमन गरी उपभोक्ता हित संरक्षण गर्ने ।

४. वडाभित्रका उद्योग धन्दा र व्यवसायको प्रवद्र्धन गरी लगत राख्ने ।

५. हाट बजारको व्यवस्थापन गर्ने गराउने ।

६. विद्युत चुहावट तथा चोरी नियन्त्रण गर्ने ।

सिफारिश वा प्रमाणित गर्नेः वडाले देहाय वमोविजमका विषयमा सिफारिश वा प्रमाणित गर्ने

१. नाता प्रमाणित

२. नागरिकताको सिफारिश र नागरिकताको प्रतिलिपि लिनका लागि सिफारिश गर्ने ।
३. बहाल करको लेखाजोखा सिफारिश गर्ने ।

४. कोठा खोल्न रोहबरमा बस्ने ।

५. मोही लगत कट्टा सिफारिश गर्ने ।

६. घर जग्गा करको लेखाजोखा सिफारिश गर्ने ।

७. जन्म मिति प्रमाणित गर्ने ।

८. व्यापार व्यवसाय बन्द भएको वा संचालन नभएको वा ब्यापार व्यवसाय हुँदै नभएको सिफारिश गर्ने ।

९. मिलापत्र कागज गराउने निवेदन दर्ता सिफारिश गर्ने ।

१०. विवाह प्रमाणित, अविवाहित प्रमाणित गर्ने ।

११. निःशुल्क वा सशुल्क स्वास्थ्य उपचार सिफारिश गर्ने ।

१२. आप्mनो अधिकारक्षेत्रका विषयमा अंग्रेजी भाषामा सिफारिश तथा प्रमाणित गर्ने ।

१३. घर पाताल प्रमाणित गर्ने ।

१४. व्यक्तिगत विवरण प्रमाणित गर्ने ।

१५. पुर्जामा घरकायम गर्ने सिफारिश गर्ने ।

१६. फरक, फरक नाम, थर, जन्म मिति सिफारिश र प्रमाणित÷दुवै नाम गरेको व्यक्ति एकै हो भन्ने सिफारिश गर्ने ।

१७. नाम, थर, जन्म मिति संसोधनको सिफारिश गर्ने ।

१८. जग्गा धनीपुर्जा हराएको सिफारिश गर्ने ।

१९. कागज र मन्जुरीनमा प्रमाणित गर्ने ।

२०. कित्ताकाट सिफारिश गर्ने ।

२१. संरक्षक प्रमाणित तथा संस्थागत र व्यक्तिगत संरक्षक सिफारिश गर्ने ।

२२. जीवितसँगको नाता प्रमाणित गर्ने ।

२३. हकवाला वा हकदार प्रमाणित गर्ने ।

२४. नामसारी सिफारिश गर्ने ।

२५. जग्गाको हक सम्बन्धी सिफारिश (सार्वजनिक, ऐलानी तथा पर्ति जग्गा बाहेक) गर्ने ।

२६. मृतकसँगको नाता प्रमाणित, सर्जमिन, सिफारिश गर्ने ।

२७. उद्योग ठाउँसारी सिफारिश गर्ने ।

२८. जीवित रहेको सिफारिश गर्ने ।

२९. पूर्व प्राथमिक विद्यालय खोल्ने सिफारिश गर्ने ।

३०. जग्गा मूल्यांकन सिफारिश प्रमाणित गर्ने ।

३१. विद्यालयको कक्षा बृद्धि सिफारिश गर्ने ।

३२. पालन पोषण सिफारिश गर्ने ।

३३. वैवाहिक अंगिकृत नागरिकता सिफारिश गर्ने ।

३४. आर्थिक अवस्था कमजोर वा विपन्नता प्रमाणित–आर्थिक अवस्था बलियो वा सम्पन्नता प्रमाणित गर्ने ।

३५. विद्यालय ठाउँसारी सिफारिश गर्ने ।

३६. धारा तथा विद्युत जडान सिफारिश गर्ने ।

३७. प्रचलित कानुन अनुसार प्रत्यायोजित अधिकार बमोजिमको अन्य सिफारिश वा प्रमाणित गर्ने ।

विविध
गाउँपालिका वा नगरपालिकाले तोकिदिएको अन्य कार्य गर्ने ।