अख्तियारले निजी क्षेत्र हेर्ने विषयमा निजी क्षेत्रको विरोध, कसले के भने ?

काठमाडौं । सरकारले बैंकिङ क्षेत्रलगायत निजी क्षेत्रमाथि अख्तियारले निगरानी गर्नेगरी विधेयक ल्याएपछि उद्योगी व्यवसायीहरुले विरोध जनाएका छन् ।

निजी क्षेत्रमाथि समेत निगरानी गर्ने अधिकारसहित अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोग सम्बन्धी विधेयक राष्ट्रिय सभामा छलफलमा छ ।

राष्ट्रियसभाको सोमबारको बैठकमा विधायन व्यवस्थापन समितिका सभापति परशुराम मेघी गुरुङले ‘अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोग (तेस्रो संशोधन) २०७६’ सम्बन्धमा समितिले छलफल गरी टुंगो लगाएको प्रतिवेदन पेश गरेका छन् ।

जसमा बैंक, मेडिकल कलेजलगायतका सार्वजनिक संस्थाहरुलाई अख्तियारले निगरानी गर्ने उल्लेख गरिएको छ । उक्त व्यवस्थाले निजी क्षेत्रमाथि राज्यले संवैधानिक अंगमार्फत् नियन्त्रण गर्न खोजेको उद्योगी व्यवसायीहरुले बताएका छन् ।

उनीहरुले निजी क्षेत्रको नियमन गर्ने छुट्टाछुट्टै निकाय हुँदाहुँदै अख्तियारलाई निगरानी गर्न दिन नहुने बताएका छन् । अख्तियारले निगरानी गर्दा निजी क्षेत्रको मनोबल कमजोर बन्ने र लगानी बढ्न नसक्ने तर्क निजी क्षेत्रको छ ।

नेपाल चेम्बर अफ कमर्सका उपाध्यक्ष कमलेश अग्रवालले निजी क्षेत्रलाई अख्तियारको दायराभित्र ल्याउन खोज्नु संविधान विपरीत हुने बताए ।

उनले यस्तो व्यवस्था सैद्दान्तिक एवं व्यवहारीक दृष्टिकोणले पनि उपयुक्त नहुने र संवैधानिक मर्म विपरीत हुने बताए । यसबाट निजी क्षेत्र हतोत्साहि हुने र काम गर्ने मनोबल गुम्ने उपाध्यक्ष अग्रवालको भनाइ छ ।

‘निजी क्षेत्रलाई पनि अनुसन्धानको दायराभित्र ल्याउन खोज्नु भनेको मेरो हिसाबले सैद्दान्तिक एवं व्यवाहारीक दुवै दृष्टिकोणले कुनैपनि अवस्थामा उपयुक्त देखिदैन्,’ उनले भने ।

उनका अनुसार नेपालको संविधान २०७२ ले सार्वजनिक पद धारण गरेको व्यक्तिले भ्रष्टाचार गरेमा अख्तियारको दुरुपयोग गरेमा अनुसन्धान गर्न आयोगको परिकल्पना गरेको छ ।

त्यसका साथै निजी क्षेत्र र व्यक्तिलाई कहिले पनि सार्वजनिक पद र जिम्मेवारी धारण गरेको भन्न नमिल्ने उनको भनाइ छ । निजी क्षेत्रलाई अख्तियारको दायरामा ल्याउन खोज्नु पनि अलिकति संवैधानिक मर्म विपरित नै देखियो यो सबैभन्दा ठूलो भूमिका भएको उनको तर्क छ ।

‘सरकारको आफ्नो भूमिका नभएको जस्तो देखाउने तर संवैधानिक क्षेत्रमार्फत नियन्त्रण गर्ने उद्देश्यले त कहीं ल्याइएको होइन भनेर पनि निजी क्षेत्रलाई हतोत्साहित तुल्याउँछ । यसले निजी क्षेत्र हतोत्साहित हुन्छ आतंकित पनि हुन्छ । काम नै गर्न नसक्ने गरी मनोबल गुम्ने अवस्था पनि आउँछ,’ उनले भने ।

सनराइज बैंकका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत जनकशर्मा पौडेलले बैंकिङ क्षेत्रको नियामक निकाय नेपाल राष्ट्र बैंक हुँदाहुँदै अर्को निकायलाई निगरानी गर्ने जिम्मा दिन नहुने बताए ।

उनले एउटा निकायले जन्माएर हुर्काएका संस्था माथि अर्को क्षेत्रले निगरानी गर्दा नियामक निकायको कार्यक्षेत्रमाथि हस्तक्षेप हुन सक्ने खतरा बढ्ने तर्क गरे ।

हरेक क्षेत्रमा आ–आफ्नै नियामक निकाय भएकाले तिनै नियामक निकायलाई थप बलियो बनाउँदै नियमन गर्नुपर्ने वातावरण निर्माण गर्नुपर्ने अवस्थामा सरकारले अख्तियारलाई दिने व्यवस्था गर्नु गलत हुने पौडेलले भनाइ छ ।

‘निजी क्षेत्रलाई खासगरी बैंकिङ क्षेत्रमा नेपाल राष्ट्र बैंक यसको फुल रेगुलेटर बडि छ । अनि नेपाल राष्ट्र बैंकको फुल रेगुलेसन, इन्सपेक्सन, सुपरभिजन, मोनिटरिङ गर्ने एउटा जिम्मेवारी छ त्यसै अन्तर्गत रहेर संस्था जन्मिन्छन हुर्किन्छन बढ्छन भने उसले हेर्ने चिज हो,’ उनले भने ।

उनका अनुसार उसले कन्ट्रोल गरेकै छ । कारबाही गरेकै छ । यस्ता चिजहरु छदैछन् । त्यो अर्थमा फेरि एउटा रेगुलेटरको कार्यक्षेत्रमा हस्तक्षेप भएको हो कि भन्ने पनि देखिन्छ भने आवश्यक हो कि होइन् ।

किन भने हाम्रो देशमा विगतका केही वर्षदेखि अख्तियारभन्ना साथ मान्छेहरु व्यवसायी उद्यमीहरु तर्सिने अनि एकदम इमान्दारी ट्रान्सपरेन्ट र अनेस्ट व्यवसायी उद्यमीहरु हच्किने अनि अन्यथा चाहिं अरु जागरुक हुनु गलत भएको उनको भनाइ छ ।

‘नियमनकारी निकाय हरेक विधिका छन् । टेलिकममा हेर्नुभयो भने टेलिकम प्राधिकरण छ । बैंकिङमा हेर्नुभयो भने सेन्ट्रल बैंक छ । शेयर बजारमा हेर्नुभयो भने धितोपत्र बोर्ड छ । यो सबै निकायहरुलाई गर्ने के त यो सबैलाई अख्तियारमा लगेर समाहित गर्ने र एउटा मूल अख्तियार बनाएर गर्ने हो भने त्यो छुट्टै कुरा भयो,’ उनले भने ।

तर नियमनकारी निकायहरुले भ्याउँदैनन पनि आआफ्नो क्षेत्रमा एक्सपर्टिज हुन्छ । त्यो एक्सपर्टीजले यो क्षेत्रमा खोजिनीति गर्दाखेरी सही कुरा निस्किन्छिन् । सही किसिमले यसको निर्णय गर्न सकिन्छ भन्ने पनि कुरा हुन्छ । यो आधारमा यी बनेका हुन् । त्यसकारण मेरो व्यक्तिगत विचारमा यो आवस्यक पनि छैन् आवस्यक पनि लाग्दैन र यो हुनुचाहिं गलत हो ।

त्यसैगरी नेपाली कांग्रेसका राष्ट्रिय सभा सदस्य राधेश्याम अधिकारीले निजी क्षेत्रप्रति सरकार आफ्नो दायित्वबाट पछि हटने र अख्तियारलाई बलियो बनाउन खोजेको स्पस्ट भएको बताए ।
निजी क्षेत्रमा हुने भष्ट्राचार नियन्त्रणका लागि नियामक निकायहरुले काम गरिरहेको अवस्थामा अख्तियारलाई ल्याउँदा निजी क्षेत्र हतोत्साही हुने उनको बुझाइ छ । यसबाट निजी क्षेत्रले लगानी गर्न नसकने र भएका उद्योग प्रतिष्ठानहरु समेत बन्द हुन सक्ने अधिकारीले बताए ।

‘हामीले भष्ट्राचार विरोधी महासन्धिमा सहि गरेका छौं । त्यो सहि गरेको कारणले त्यसमा निजी क्षेत्रको भष्ट्राचारलाई पनि घटाउनको निम्ति त्यसमा प्रयास गर्नुपर्ने कुराहरु छन्,’ उनले भने, ‘तर नेपालको अहिलेको व्यवस्था अख्तियारले भन्दा पनि राम्रोसँग अन्य निकायहरुले गरिराखेका छन् । भनेपछि ति निकायहरुलाई राम्रोसँग परिचालन गर्यो भने हुन्छ ।,’

भ्रष्टाचार हुन नदिने हो, हुन नदिने अनियमितता हो र हुनुपर्ने पारदर्शिता त्यो काम गर्न गराउनको निम्ति सरकारको निकायहरु नै सक्षम छन त्यसकारणले यो निजी क्षेत्रमा हात हाल्दाखेरी अहिलेको अवस्थामा झन लगानी नआउने, लगानी आएको पनि जान सक्ने यो सबै कुराहरु हुने हुनाले यी कुराहरु अहिले हामी गर्न नहुने उनको भनाइ छ ।

राष्ट्रियसभा सदस्य रामनारायण विडारीले भने जनताको पैसासँग जोडिएका क्षेत्रहरुमाथि अख्तियारको निगरानी आवश्यक भएको बताए ।

उनले नाफा नोक्सान व्यक्तिले लिने गरी खोलिएका सार्वजनिक कम्पनी भन्दा सर्वसाधारण जनता वा शेयरधनीले व्यहोर्ने गरी खोलिएका सार्वजनिक संस्थामा अख्तियारको निगरानी उचित रहेको बताए । तर व्यक्तिगत नाफा नोक्सान व्यहोर्ने सांस्था वा निजी कम्पनीलाई अख्तियारको क्षेत्राधिकार भित्र कुनैपनि रुपमा राख्न नहुने विडारीको भनाइ छ ।

‘सार्वजनिक पद धारणा गरेको व्यक्ति वा अख्तियार प्राप्त व्यक्तिलाई मात्र यो ऐन लाग्ने हो यो आयोग लाग्ने हो । यसले व्यक्तिलाई निजी कम्पनीलाई कानूनी वा प्राकृतिक व्यक्तिलाई यो लाग्ने होइन्,’ उनले भने ।

उनका अनुसार बैंकहरुलाई यो लाग्छ कि भनेर सरकारले यो प्रस्ताव गरेको छ । बैंकमा जनताको पैसा हुन्छ । जनताको पैसा हिनामिना हुने भएको हुनाले बीमा कम्पनीमा पनि जनताको पैसा हुन्छ त्यो हिनामिना हुने भएको हुनाले पब्लिक लिमिटेड कम्पनी त्यो पनि कस्ता खालका कम्पनी भने पब्लिक लिमिटेड कम्पनी दुई प्रकारको हुन्छ ।

‘नाफा नोक्सान व्यक्तिले व्यहोर्नेगरी खोलेको पब्लिक लिमिटेड कम्पनी र नाफा नोक्सान व्यक्तिले नब्यहोर्ने सर्वसाधारण जनताले वा सबै शेयरधनीले व्यहोर्ने गरी स्थापित भएको सार्वजनिक संस्था छ भने त्यस्तो सार्वजनिक संस्थालाई सम्म चाहिं अख्तियारको क्षेत्राधिकार भित्र राख्न उपयुक्त हुन्छ,’ उनले भने ।

तर आफुले नाफा नोक्सान व्यक्तिले व्यहोर्नेगरी खोलेको सार्वजनिक कम्पनी वा पब्लिक कम्पनी वा निजी कम्पनीहरुलाई कुनैपनि हालतमा अख्तियारको क्षेत्राधिकारभित्र राख्नु नहुने उनको तर्क छ ।

‘अख्तियारको क्षेत्राधिकारभित्र नराखेपछि यिनीहरुले गरेका कमिकमजोरी यिनिहरुले गरेका अपराधिक कार्य, यिनिहरुले गरेका बेठिक कार्य यिनिहरुले गरेका अनुचित कार्य कसले हेर्ने त भन्दा यो नियामक गर्ने निकायहरु छ,’ उनले भने ।

अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोग (तेस्रो संशोधन) विधेयक २०७६’को दफा २ खण्ड (ङ दुई मा सार्वजनिक संस्थाको परिभाषा भित्र निजी कम्पनी, बैंक, मेडिकल कलेज लगायतलाई समावेश गरिएको छ ।

उक्त परिभाषाभित्र ‘नेपाल सरकार, प्रदेश सरकार वा स्थानीय तहको पूर्ण वा आंशिक स्वामित्व वा नियन्त्रणमा रहेको वा प्रचलित कानून बमोजिम स्थापित आयोग, समिति, संस्थान, प्राधिकरण, निगम, कम्पनी, प्रतिष्ठान, बोर्ड, केन्द्र, परिषद्, बैंक, मेडिकल कलेज र सोसँग समबन्द्ध अस्पताल वा यस्तै प्रकृतिका अन्य कुनै संगठित संस्था’ को निगरानी अख्तियारले गर्ने उल्लेख गरिएको छ ।