नेपालको पुँजी बजारलाई रूपान्तरण गर्न आवश्यक रणनीतिहरू: नयाँ अध्यक्षलाई सुझाव
नेपाल धितोपत्र बोर्ड (सेबोन) अहिले पुँजी बजारको संरचनागत सुधार र नवीनतम अवसरहरूको अधिकतम उपयोग गर्न निर्णायक मोडमा छ ।
नेपालको वित्तीय परिदृश्य तीव्र रूपमा परिवर्तन भइरहेका बेला, सेबोनले लगानीकर्ताको विश्वास बढाउन, बजारको तरलता सुधार गर्न, निजी इक्विटी र भेञ्चर क्यापिटल (पीईभीसी) को विकासलाई प्राथमिकता दिन, र नेपाललाई प्रतिस्पर्धात्मक लगानी गन्तव्यका रूपमा स्थापित गर्न रणनीतिक सुधारहरू लागू गर्न आवश्यक छ ।
नवनियुक्त अध्यक्षलाई लक्षित गर्दै, यो आलेखले नेपालको धितोपत्र बोर्डलाई अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा मान्यता प्राप्त नियामक निकायका रूपमा स्थापित गर्न १० महत्त्वपूर्ण सुझावहरू प्रस्तुत गर्दछ ।
रणनीतिक लक्ष्य र सुझावहरू
१. लगानीकर्ताको विश्वासलाई मजबुत बनाउने
पारदर्शिता प्रवर्द्धन: सूचीकृत कम्पनीहरूको रिपोर्टिङ प्रणालीलाई पारदर्शी र समयमै सूचना उपलब्ध गराउन कडा मापदण्डहरू लागू गर्ने ।
लगानीकर्ता संरक्षण कोष: साना लगानीकर्तालाई बजार अनियमितता र ठगीबाट जोगाउन विशेष कोष स्थापना गर्ने।
डिजिटल एकीकरण: लगानीकर्ताका सेवाहरू, गुनासो समाधान, र सूचनाको पहुँचका लागि एकीकृत डिजिटल प्लेटफर्म सञ्चालन गर्ने ।
२. बजारको तरलता वृद्धि गर्ने
मार्केट मेकरहरूको प्रोत्साहन: वित्तीय संस्थाहरुलाई मूल्य स्थिरता र तरलता सुधार गर्न मार्केट मेकरको रूपमा काम गर्न प्रोत्साहित गर्ने।
विविध लगानी उपकरणहरू:
डेरिभेटिभ्स, ईटीएफ, र आरईआईटी:
नेपालमा कानुनी रूपमा अनुमति प्राप्त गरेपछि, सम्बन्धित निकायबाट मान्यता लिई यी नयाँ लगानी उपकरणहरूलाई पुँजी बजारमा सामेल गर्न सकिन्छ। यी उपकरणहरू संसारका अन्य धेरै देशहरूमा प्रचलित छन्
डेरिभेटिभ्स: यसले जोखिम व्यवस्थापनमा सहयोग पुर्याउँछ। लगानीकर्ताहरूले डेरिभेटिभ्स प्रयोग गरेर भविष्यका मूल्य परिवर्तनबाट सुरक्षित रहन सक्छन्। अमेरिकामा, युरोप, र एशियाका विभिन्न विकसित बजारहरूमा डेरिभेटिभ्स एक प्रमुख वित्तीय साधनको रूपमा प्रयोग हुन्छन्।
ईटीएफ(एक्सचेन्ज-ट्रेडेड फन्ड): यो लगानी कोष हो, जसले विभिन्न स्टक, बाँडफाँट, वा अन्य लगानी उपकरणहरूको समूहलाई ट्र्याक गर्छ। यसले साना लगानीकर्तालाई कम लागतमा विविध लगानीको मौका दिन्छ र बजारमा तरलता बढाउँछ। अमेरिकामा सबैभन्दा बढी प्रचलित छन्, साथै युरोप र एसिया क्षेत्रमा पनि धेरै लगानीकर्ताहरूले ईटिएफ का माध्यमबाट बजारमा सहभागिता जनाउँछन्।
आरईआईटी (रियल इस्टेट इन्भेस्टमन्ट ट्रस्ट): यो रियल इस्टेट परियोजनामा लगानी गर्न इच्छुक लगानीकर्ताका लागि एक प्रभावकारी माध्यम हो । यसले नियमित आम्दानी र पूँजी वृद्धिको मौका प्रदान गरेर रियल इस्टेट क्षेत्रमा लगानीकर्ताको पहुँच सुनिश्चित गर्दछ ।
अमेरिकामा आरईआईटीएस निकै लोकप्रिय छन् र अन्य विकसित राष्ट्रहरू जस्तै जापान, अष्ट्रेलिया र सिंगापुरमा पनि यिनको प्रयोग व्यापक छ ।
यी उपकरणहरूले नेपालका लगानीकर्ताहरूलाई विविध लगानी अवसरहरू दिन र बजारलाई थप व्यवस्थित र समृद्ध बनाउन मद्दत पुर्याउनेछन् ।
बण्ड बजारको विकास: सरकारी र कर्पोरेट बण्डहरूको प्रवर्द्धन गरी दीर्घकालीन लगानी आकर्षित गर्ने।
३. नियामक ढाँचाहरूलाई सबल बनाउने
आईपीओ प्रक्रियामा सुधार:
द्रुत स्वीकृति प्रणाली: बिगत एक वर्षमा धेरै आईपीओ पाइपलाइनमा अड्किएका छन्। तीमध्ये उपयुक्त भएका आईपीओ लाई छिटो स्वीकृत गरेर अगाडि बढाउनु जरुरी छ।
गुणस्तरीय आईपीओ प्रवर्द्धन: आईपीओ बजारमा ल्याउँदा त्यसले बजारलाई सहयोग पुर्याउँछ वा लगानीकर्तालाई दीर्घकालीन लाभ दिन्छ भन्ने सुनिश्चित गर्न उचित अध्ययन र विश्लेषण आवश्यक छ।
अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्ड अनुसार मार्गदर्शन अद्यावधिक गर्ने: लगानीकर्ता र व्यवसायहरूको स्पष्टताको लागि सेबोनको नियामक ढाँचालाई परिमार्जन गर्ने।
४. ब्रोकरहरूलाई ग्रामीण क्षेत्रमा विस्तार गर्ने
ब्रोकर शाखाहरू गाउँ केन्द्रित बनाउने:
हाल बजारमा ब्रोकरहरूको संख्या १०० नजिक पुगेको छ। यी ब्रोकरहरूलाई सहरी क्षेत्रभन्दा ग्रामीण क्षेत्रमा शाखा विस्तार गर्न विशेष प्रोत्साहन दिन जरुरी छ।
गाउँ केन्द्रित नीति: ग्रामीण क्षेत्रमा शाखा खोल्नको लागि ब्रोकरहरूलाई कर छुट, सुविधा, र अन्य प्रोत्साहनहरू प्रदान गर्न सकिन्छ। यसले पुँजी बजारको पहुँच गाउँसम्म पु-याएर देशव्यापी आर्थिक समावेशीकरणमा टेवा पुर्याउँछ।
५. निजी इक्विटी र भेञ्चर क्यापिटल (पीईभीसी) विकास
कानूनी र नियामक संरचना निर्माण: पीईभीसी फर्महरूको लागि कर छुट र सरल दर्ता प्रक्रिया सहितको समग्र कानूनी संरचना तयार गर्ने।
नवप्रवर्तनलाई प्रोत्साहन: उच्च सम्भावना भएका क्षेत्रहरू (प्रविधि, स्वास्थ्य, नवीकरणीय ऊर्जा, र कृषि प्रविधि) मा पीईभीसी कोष निर्देशित गर्न इनक्युबेटर र एक्सिलेरेटरहरूसँग सहकार्य गर्ने।
निकासीका अवसरहरू: पीईभीसी-समर्थित कम्पनीहरूको आईपीओ र मर्जर प्रक्रियालाई सहज बनाउने।
वैश्विक सहकार्य: सिंगापुर र भारतजस्ता विकसित पीईभीसी बजारहरूसँग सहकार्य गरी विदेशी लगानी आकर्षित गर्ने।
६. सेबोनलाई विश्वस्तरीय संस्थाका रूपमा स्थापित गर्ने
अन्तर्राष्ट्रिय साझेदारीहरू: भारतीय सेबी, अमेरिकी एसईसी लगायतका नियामक निकायहरूसँग सहकार्य गर्दै दक्षता आदानप्रदान गर्ने।
विदेशी संस्थागत लगानीकर्ताहरूलाई आकर्षित गर्ने: नेपालको पुँजी बजारमा विदेशी लगानीकर्ताहरूको सहभागिता सुनिश्चित गर्ने नीति निर्माण गर्ने।
अपेक्षित परिणामहरू
छोटो अवधि:
लगानीकर्ताको संख्यामा वृद्धि ।
बजार तरलताको सुधार ।
लगानीकर्ताको विश्वासमा वृद्धि ।
दीर्घकालीन:
विविध र बलियो पुँजी बजारको स्थापना ।
आर्थिक वृद्धि र नवीनतामा योगदान ।
नेपाललाई दक्षिण एशियाको लगानी गन्तव्यका रूपमा स्थापित गर्ने ।
पुँजी बजारको विकासका लागि नयाँ स्टक एक्सचेञ्ज कम्पनी:
विगत लामो समयदेखि सुनिएका कुराहरूका अनुसार, पुँजी बजारको विकासका लागि नयाँ स्टक एक्सचेञ्ज कम्पनी स्थापना गर्ने कुरा उठेको छ । यसका लागि उपयुक्त समयमा राम्ररी विश्लेषण गरेर कस्तो प्रकार र कस्तो संरचनामा नयाँ स्टक एक्सचेञ्ज खोल्नु उपयुक्त हुन्छ भन्ने कुरा प्राथमिकतासाथ विचार गर्नु पर्छ ।
नेपालमा हाल केवल एक मात्र स्टक एक्सचेञ्ज (नेपाल स्टक एक्सचेञ्ज, नेप्से)छ र यसका ६० लाख भन्दा बढी डिम्याट खाता धारकहरू रहेका छन् ।
दैनिक बढ्दै गएको लगानीकर्ताको संख्याले पुँजी बजारमा आकर्षण बढाएको छ । यसले बजारमा उच्च लगानीकर्ता सहभागिता दर्शाउँछ र यसमा सुधार र नयाँ अवसरहरूको आवश्यकता स्पष्ट देखिन्छ ।
नयाँ स्टक एक्सचेञ्जको आवश्यकता भए पनि, यसको प्रारम्भिक योजना र संरचनामा बिस्तारपूर्वक विचार गरेर, सम्पूर्ण पुँजी बजारको समृद्धि र दीर्घकालीन विकासका लागि उपयुक्त कदम चाल्नु आवश्यक छ ।
निष्कर्ष
सेबोनको नेतृत्वले नेपालको पुँजी बजारलाई रूपान्तरण गर्ने सुनौलो अवसर पाएको छ। नवीनता, नियामक उत्कृष्टता, र निजी इक्विटी तथा भेञ्चर क्यापिटलको विकासलाई प्राथमिकता दिँदै अघि बढ्दा सेबोनले दिगो आर्थिक वृद्धिमा योगदान दिने र नेपालको पुँजी बजारलाई दक्षिण एशियाको प्रमुख गन्तव्यका रूपमा स्थापित गर्नेछ।
उपरोक्त सुझाबहरू एकैपटक कार्यान्वयन सम्भव नहुन सक्छन्। तर, चरणबद्ध रणनीति बनाएर, दीर्घकालीन योजना अनुरूप अघि बढ्दा अध्यक्षज्यूको कार्यकाल सुनौलो युगका रूपमा चिनिनेछ । यसले केवल पुँजी बजारलाई बलियो बनाउने होइन, देशका नागरिक, सरकार, र समग्र अर्थतन्त्रलाई लाभ पुग्नेछ ।
पुँजी बजारमा सुधारले सरकारलाई कर राजस्वमा समेत ठूलो योगदान पुर्याउनेछ। सेबोनले नयाँ सुधारका अतिरिक्त अन्य नयाँ पहलहरूमा पनि ध्यान केन्द्रित गरेर समग्र अर्थतन्त्रलाई फाइदा हुने काम गर्न निरन्तर अघि बढ्नुपर्नेछ । यसले बजार, लगानीकर्ता, र देशका लागि दीर्घकालीन लाभ सुनिश्चित गर्नेछ ।
क्लिकमान्डु
