‘ब्ल्याक सी’को व्यापार सम्झौताबाट पछि हट्ने रुसको कदम संसारकै लागि संकट बन्ला ?

एजेन्सी । युक्रेन युद्ध सुरु भएपछि ब्ल्याक सी अर्थात कालो सागरबाट हुने खाद्यान्नको निर्यातलाई लिएर विभिन्न आशंकाहरु उत्पन्न भएका थिए । तर, युद्धका बीच पनि ब्ल्याक सीबाट खाद्यान्न सुरक्षित रुपमा निर्यात गर्ने सम्झौता भयो ।

तर, अब भने परिस्थिति फेरिँदै गएको देखिएको छ । पछिल्ला दिनहरुमा रुसले यसअघि भएको सम्झौताबाट पछि घट्ने घोषणा गरेको छ ।

रुसको यो कदमपछि अबको चिन्ता भने पहिल्यैबाट संकटको सामना गरिरहेका अफ्रिकी देशहरुका लागि गम्भीर खाद्य संकट पैदा हुन सक्ने रहेको छ । कैयौं अन्तर्राष्ट्रिय विश्लेषकहरुले रुसले यो फैसला २७ र २८ जुलाईमा सेन्ट पीटर्सबर्गमा हुन लागेको रुस–अफ्रिकी शिखर सम्मेलनभन्दा अघि गरिनुले आशंकाहरु पैदा गरेको बताएका छन् ।

यसअघि ब्ल्याक सीबाट हुने निर्यात बारेको सम्झौता अघिल्लो वर्ष जुलाईमा भएपछि तीन पटक नवीकरण गरिएको थियो । यो सम्झौता अन्तर्गत रहेर युक्रेनको ओदेसा, चोर्नामोस्क तथा युजनी र पिवदनी बन्दरगाहबाट मालबाहक जहाज ब्ल्याक सीबाट यात्रा गर्न सक्ने अनुमति प्राप्त भएको थियो ।

केन्याको सरकारले युक्रेनमाथिको रोक लगाउने रुसको घोषणा आफूहरुका लागि निकै प्रतिकुल भएको बताएको छ । यो फैसलाले अफ्रिकी देशहरुमाथि ठूलो असर पर्ने केन्या सरकारले बताएको छ । खाद्यान्न व्यापारमा आएका समस्याहरुका कारण पहिल्यैबाट अफ्रिकी देशहरु खाद्य सुरुक्षाको विषयलाई लिएर दबाबमा छन् । लाखौं मानिसहरुको जीवनमा खाद्यान्नको कमी हुने र खाद्य पदार्थको मूल्य बढ्ने खतरा पनि बढेको छ ।

रुसको निर्णयले पैदा होला खाद्य संकट ?

सोमालिया, केन्या, इथियोपिया र दक्षिण सुडानजस्ता देशहरुमा पाँच करोड मानिसहरु खाद्यान्न सुरक्षा सहायताको आवश्यकतामा छन् । किनकी यी देशहरुमा वर्षौंदेखि राम्रोसँग पानी नपरेकाले खाद्यान्न उत्पादनमा ह्रास आएको अवस्था छ ।

संयुक्त राष्ट्र संघकाअनुसार खाद्यान्न सम्झौतापश्चात युक्रेनले यी अफ्रिकी देशहरुमा मानवीय सहायताको रुपमा ६ लाख २५ हजार टन खाद्यान्न पठाउने अनुमति प्राप्त गरेको थियो । विश्व व्यापार संगठनकी महानिर्देशक गोजी ओकोनजो इवेला भन्छिन्, ‘ब्ल्याक सीको बाटो हुँदै खाद्य पदार्थ, पशुपन्छीको दाना र मलको व्यापार विश्वभर नै खाद्यान्नको मूल्यमा स्थिरताका लागि आवश्यक छ । यो फैसलाले गरिब मानिस र गरिब देशहरुलाई नोक्सानमा पारिरहेको छ भन्नु पर्दा दुःख लागेको छ ।’

‘ब्ल्याक सी’को व्यापार सम्झौताबाट पछि हट्यो रुस, विश्वमा खाद्यान्न वितरण प्रणाली प्रभावित हुने

संयुक्त राष्ट्र खाद्य तथा कृषि संगठन (एफएओ)का अनुसार गत वर्ष जुलाईबाट विश्वभर नै खाद्यान्नको मूल्यमा ११.६ प्रतिशतको गिरावाट देखिएको थियो । यस्तो हुनुको कारण ब्ल्याक सीबाट व्यापार गर्न दिनेसम्बन्धि यहि सम्झौता रहेको थियो ।

अदिस अबाब विश्वविद्यालयमा अर्थशास्त्र र सार्वजनिक नीतिका प्राध्यापक डा. कास्तोतीनोस भन्छन्, ‘बजारको अवस्था तुरुन्तै फेरिरहेको हुन्छ । जुन कुरा नयाँ छ, बजार त्यसैको साथमा जान्छ । जसरी यो घोषणा भयो, खाद्यान्न व्यापारीहरुले आफ्नो मूल्य बढाउँछन् । देशहरुले निर्यातमाथि प्रतिबन्ध लगाउनेछन् र कालोबजारी बढ्ने छ ।’

उनकाअनुसार कैयौं देशहरुले रुसबाट गहुँ, बनस्पती तेल, मललगायत वस्तुहरु आयात गर्नमा समस्या हुनेछ । सँगै शरणार्थीहरु र अफ्रिकाका विस्थापित मानिसहरुमाथि संकट आउने सम्भावना पनि देखिएको छ ।

के रुसले फेर्ला आफ्नो फैसला?

रुसका राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले स्पष्ट शब्दमा आफूहरु तब मात्रै यो सम्झौतामा सामेल हुने बताएका छन्, जब पश्चिमा देशहरुले रुसमाथि लगाएको आर्थिक प्रतिबन्धलाई हटाउनेछन् । रुसले सम्झौताबाट पछि हट्ने भन्दै चालेको कदम र त्यसबाट उत्पन्न भएको संकटलाई अन्त्य गर्नका लागि रुसमाथि चौतर्फी रुपमा विश्वभरबाट भइरहेको दबाब र कुटनीतिक प्रयासकाबीच पुटिनले यस्तो अभिव्यक्ति दिएका छन् । संयुक्त राष्ट्र संघ, टर्की र युरोपेली संघको अगुवाईमा कैयौं अफ्रिकी देशहरुका साथै अन्य देशहरुले रुसका अधिकारीहरुसँग यो विषयमा कुराकानी गरेका छन् । खाद्य सुरक्षा रहिरहोस् भन्ने उद्देश्यका साथ उनीहरुले रुसका अधिकारीहरुसँग कुराकानी गरेका छन् ।

यसबीच रुसी राष्ट्रपति पुटनले भने आफूहरुले नै युक्रेनबाट अफ्रिका पठाइने खाद्यान्नको पूरण गर्ने बताएका छन् । रुसले पछिल्लो समय ब्ल्याक सी हुँदै खाद्यान्न पठाउनका लागि सुरक्षित बाटो उपलब्ध गराउने भन्दै युक्रेनसँग गरेको सम्झौताबाट बाहिर निस्किने घोषणा गरेको थियो । यो सम्झौता अन्त्य भएपछि अफ्रिकन युनियनले निराशा व्यक्त गरेको थियो । रुसको यो फैसलाले अफ्रिकन युनियनका देशहरुमाथि सबैभन्दा धेरै असर परेको छ । यी देशहरुमा खाद्यान्नको मूल्य बढेको छ ।

अफ्रिकी देशहरुका लागि भने क्रेमलिनले व्यापारिक र बिना शूल्क खाद्यान्न उपलब्ध गराउन सक्ने जनाएको छ । रुसमा यो हप्ता रुस–अफ्रिका सम्मेलन आयोजना हुँदैछ । यो दोस्रो शिखर सम्मेलन हो ।

रिपोर्टकाअनुसार रुसले कतार र टर्कीलाई सामेल गर्दै एउटा योजना ल्याएर अफ्रिकी देशहरुमा खाद्यान्न पठाउने कोसिस गर्ने सुझाव पनि दिएको छ । तर, अहिले नै अफ्रिकी देशहरुले रुसको यो प्रस्तावलाई स्वीकार्छन् वा स्वीकार्दैनन् भन्ने टुंगो लागेको छैन ।

के अफ्रिकी देश रुससँग रिसाउँछन्?

ब्ल्याक सीबाट हुने सुरक्षित व्यापारबारे भएको सम्झौताबाट रुसले पछि हट्ने घोषणाका कारण रुससँग अफ्रिकी देशहरुको सम्बन्ध खराब हुन सक्छ ।

रुसको सेन्ट पिटर्सबर्गमा २७ र २८ जुलाईमा रुस–अफ्रिका शिखर सम्मेलनको आयोजना हुँदैछ । अबको सम्बन्ध कता जान्छ भन्ने कुरा यहाँ हुने छलफल र निर्णयले पनि प्रभाव पार्नेछ ।

हालका लागि १४ अफ्रिकी देशहरु गहुँको आयातका लागि रुस र युक्रेनमाथि निर्भर छन् । लिबिया, माली, सूडान, मध्य अफ्रिकी गणराज्य, मोजाम्बिकसँगै अन्य अफ्रिकी देशहरुको आन्तरिक मामिलामै पनि रुस सामेल हुँदै आउको छ । यी देशहरुमा रुस विद्रोही र जिहादी चरम्पन्थीहरुसँग लड्नका लागि सहयोग पठाउँदै आएको छ । अब भने रुस आफ्नो सम्झौताबाट पछि हटने कदमको आलोचनाका बीच अफ्रिकी देशहरुसँग कुन रुपमा प्रकट हुन्छ भन्ने कुराले भने विश्वको खाद्य सुरक्षामाथि ठूलो असर गर्ने देखिन्छ ।

बीबीसीबाट