क्यूआर कोडमार्फत् हुने ठगीबाट जोगिन गर्नुस् यी काम

एजेन्सी । पछिल्ला दिनहरुमा भुक्तानीका लागि क्यूआर कोडको प्रयोग अत्याधिक मात्रामा बृद्धि भएको छ । नेपाल राष्ट्र बैंकले पनि यसलाई अभियानात्मक रुपमा अगाडि बढाएको छ । संसारभर नै यसको प्रयोग दिन दुई गुणा, रात चार गुणाका दरले बृद्धि भएको छ ।

तर, क्यू आर कोडमार्फत् नै ठगी भइरहेको तथ्यसमेत सार्वजनिक भएको छ । क्यूआरमार्फत् धोकाघडी भएको समेत पाइएको छ ।

भारत, चीन, यूरोप र अमेरिकामा क्यूआर कोड नै भुक्तानीको उपयुक्त माध्यम बनीरहेको छ । नेपालका बैंक तथा वित्तीय संस्थाले पनि यसलाई अभियानका रुपमा नै अगाडि बढाइरहेका छन् ।

क्यूआर भनेको एक प्रकारको द्रुत प्रतिक्रिया हो । यो १९९४ मा मा जापानी अटोमोबाइल कम्पनी डेन्सो वेयरले विकास गरेको हो । यो म्याट्रिक्स बार कोड हो । यो मेसिनमार्फत् पढ्न सकिन्छ । यो कोडले आवश्यक जानकारी समावेश गर्दछ । जब यो मेसिन मार्फत पढिन्छ, सबै जानकारी बाहिर आउँछ ।

यो चीजहरू पहिचान गर्न वा ट्र्याक गर्न वा अन्य जानकारीको लागि वेबसाइटमा निर्देशित गर्न पनि प्रयोग गरिन्छ । उदाहरणका लागि, यदि हामीले कारमा कोड स्क्यान गर्छौं, त्यसपछि कारको कार्यसँग सम्बन्धित जानकारीहरू देखिन थाल्छ । वा, हामीले यो जानकारी पनि प्राप्त गर्नेछौं कि कारले यसको निर्माण प्रक्रियाको क्रममा कुन चरणहरू पार गरेको छ । त्यो कुरा कोडले तपाईंलाई कारको वेबसाइटमा पनि लैजान सक्छ ।

चाँडै अन्य उद्योगहरूले पनि यसलाई कार उद्योगबाट अपनाए । यसको सुविधाले यसलाई अपनाउन उत्प्रेरक बनेको हो । यसले यूपीसी बार कोड भन्दा बढी जानकारी भण्डारण गर्न सक्छ ।

जापानमा चिहानमा पनि क्यूआर कोड प्रयोग गरिन्छ । क्यूआर कोड स्क्यान गर्ने बित्तिकै सबै सन्देश मोबाइल फोनको स्क्रिनमा देखिन्छ ।

हामी हाम्रो बैंक खाता र क्रेडिट कार्ड विवरण पनि क्यूआर कोडमा प्रविष्ट गर्न सक्छौं । हामीले यसलाई भुक्तानी प्रदायकको लागि पनि काम गर्न सक्ने गरी डिजाइन पनि गर्न सक्छौं ।

सामान्यतया, जब हामीले कसैलाई पैसा पठाउनु पर्छ, हामी उसको खाताको विवरण लिन्छौं । त्यो खाता नम्बर आफ्नो खातामा जडान गर्नुहोस् र त्यसपछि पैसा स्थानान्तरण गर्न सकिन्छ । तर, यदि त्यो खाताको क्यूआर कोड छ भने, हामीले स्क्यान गर्ने बित्तिकै यसको पूर्ण विवरण प्राप्त गर्न सकिन्छ । त्यस पछि हामी तुरुन्तै पैसा स्थानान्तरण गर्न सक्छौं ।

‘इन्डियन एक्सप्रेस’ले गत वर्षको सेप्टेम्बरमा एउटा कथा प्रकाशित गरेको थियो । क्यूआर र युपीआईमा शतप्रतिशत वृद्धि भएको भनिएको थियो । तर, व्यापारीहरू विशेषगरी साना व्यापारीले क्यूआर कोड बढी उपयोगी हुने विश्वास गरेका छन् ।

कोड पाएपछि त्यसको प्रिन्ट आउट लिएर पसलको भित्तामा टाँस्छन् । उल्टै पीओएस मेसिन किन्दा कम्तीमा १२ हजारभन्दा बढी खर्च गर्नुपर्ने हुन्छ । मोबाइल पीओएस मेसिन किन्न मात्रै ५ हजार रुपैयाँ खर्च गर्नुपर्ने हुन्छ ।

भविष्यमा, क्यूआर कोडहरू पनि बिलमा छापिएको पाउन सकिन्छ । ग्राहकहरूले एप र वेबसाइटमार्फत् यसको विवरण थाहा पाउन सकिन्छ । यसलाई स्क्यान गर्न र कुनै पनि परेशानी बिना नै भुक्तानी गर्न सकिन्छ ।

क्यूआर कोडले सुविधा प्रदान गर्दछ तर त्यहाँ गल्ती र धोखाको सम्भावना पनि उत्तिकै छ । क्युआर कोडमार्फत् धेरै प्रकारका साइबर अपराधहरू भइरहेका छन् । त्यसैले दुईवटा कुरामा ध्यान दिनुपर्छ ।

जब तपाईंको बैंकमा कुनै पनि रकम जम्मा गर्ने हो, तब तपाईंले ओटीपी कसैलाई भन्नु पर्दैन । जब तपाईं कसैलाई पैसा पठाउनुहुन्छ, तब तपाइँको सन्देशमा प्राप्त भएको ओटीपी प्रमाणित गर्नुपर्छ ।

तपाईंको खातामा कुनै पनि भुक्तानी प्राप्त गर्न को लागी कुनै पनि क्यूआर कोड स्क्यान गर्न आवश्यक छैन । कुनै पनि खातामा भुक्तानी गर्दा मात्र क्यूआर कोड स्क्यान गर्नुपर्छ ।

यी दुई कुरालाई ध्यानमा राखियो भने भने यस्ता ठगीको जालमा फस्नबाट बच्न सकिन्छ । जसरी हामीले अपरिचित व्यक्तिलाई पठाइएको क्यूआर कोडको लिंक स्क्यान गर्नुअघि सावधानी अपनाउनु आवश्यक पर्छ । त्यसैगरी हामीले यो कहाँबाट आएको हो भन्ने कुरामा पनि सचेत हुनैपर्छ ।

अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चार माध्यमहरुका अनुसार केही साइबर अपराधीहरूले यो सुविधाको फाइदा उठाउँछन् र कोड तुरुन्तै परिवर्तन गर्छन्, जुन सजिलै पक्राउ गर्न सकिदैन ।

यसरी उनीहरूले नयाँ खाता खोल्छन् । पसलमा यस किसिमको कोड राखेपछि खरिदकर्ताले गरेको भुक्तानी पसलमा पुग्दैन र खरिदकर्ता पनि मारमा पर्छन् ।

त्यसैले स्क्यान गर्नुअघि क्यूआर कोड परिक्षण गर्नु आवश्यक छ । तपाईंको प्रणालीमा क्यूआर कोडको आडमा केही मालवेयर स्थापना भएको हुन सक्छ । सामान्यतया साना पसलमा लिइने क्युआर कोडको तस्विर ठूलो हुने भएकाले ग्राहकले टाढाबाटै स्क्यान गर्न सक्नेछन् । कोभिडको युगमा, ग्राहकले मानिसहरूको सम्पर्कमा नआइकन टाढाबाट स्क्यान गर्न सकून् भनेर यो गरिएको थियो ।

क्यूआर कोड स्क्यान गर्नु अघि, अर्को पक्षको विवरण जाँच गर्नुहोस् । विवरण पुष्टि भएपछि मात्र भुक्तानी गर्नुहोस् । यदि स्क्यानर वा तिनीहरूको कोडमा कुनै त्रुटि छ भने यसले हामीलाई तुरुन्तै थाहा दिनेछ ।

तपाईंको खाताबाट भुक्तानी पुष्टि भएपछि, भुक्तानी गर्ने व्यक्तिमा पैसा पुगेको छ वा छैन भनी सुनिश्चित गर्नुहोस् ।

यदि तपाईंको खाताबाट पैसा काटिएको छ र प्राप्त गर्न चाहने व्यक्ति पुगेन भने, हामीले तुरुन्तै सम्बन्धित एप मार्फत बैंकलाई सम्पर्क गर्नुपर्छ । यसले घाटाको सम्भावना कम गर्छ ।

क्यूआर कोडको मामिलामा मात्र होइन, कुनै पनि डिजिटल भुक्तानीमा हतार गर्नु हुँदैन । पैसा पाउन केही समय लाग्छ ।

प्रायः भुक्तानी एपमा क्यूआर कोड जोडिएको हुन्छ । यसबाहेक, कोड स्क्यान गर्नका लागि केही विशेष एपहरू पनि छन् । तर, तिनीहरूलाई डाउनलोड गर्नुअघि, तपाईंले ती एपहरूको मूल्यांकन र समीक्षा गर्नुपर्छ । यी एपहरू पूर्ण रूपमा सन्तुष्ट भएमात्रै डाउनलोड गर्नुपर्छ,अन्यथा यस्ता एपहरू ठगीको माध्यम बन्न सक्छन् ।

भनिन्छ कि सबैभन्दा क्रुर हत्याराले पनि अञ्जानमा एक सुराक छोड्छन् । त्यस्तै दुष्ट साइबर अपराधीहरूले पनि हाम्रो लापरवाहीलाई आफ्नो हतियार बनाएका हुन्छन् । तर, त्यहाँ पनि केही सुराक भने हुन्छ नै । त्यसकारण क्यूआर कोडमार्फत् भुक्तानी गर्दा, सधैं सावधानीपूर्वक काम गर्नु आवश्यक पर्दछ ।