राष्ट्र बैंकको अध्ययन: कर्मचारीको औसत तलब सूचांक ९.४%ले बढ्यो, सबैभन्दा धेरै बैकिङमा
काठमाडौं । सरकारी तथा निजी क्षेत्रमा कार्यरत कर्मचारीको तलब औसतमा ९.४ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ ।
राष्ट्र बैंकले सार्वजनिक गरेको गत आर्थिक वर्षको तलब तथा ज्यालाको औसत विवरणअनुसार समग्रमा कर्मचारीको तलब सूचांक ५३७.४५ छ । अघिल्लो आवको सोही अवधिमा औसत तलब सूचांक ४९१.०७ थियो ।
राष्ट्र बैंकको तथ्यांकअनुसार समग्रमा हेर्दा सरकारी निकायको कर्मचारीको भन्दा निजी क्षेत्रका संघ संस्थामा कार्यरत कर्मचारीको औसत तलब सूचांक धेरै छ । जसमा सबैभन्दा धेरै औसत तलब सूचांक बैंक तथा वित्तीय संस्थाको कर्मचारीको छ ।
गत आर्थिक वर्षमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाका कर्मचारीको औसत तलब सूचांक ६५३.५० छ । सोही अवधिमा सरकारी निकायतर्फ औसत तलब सूचांक निजामति कर्मचारीको ५४१.८०, सार्वजनिक संस्थानका कर्मचारीको औसत तलब सूचांक ४४१.९८ र नेपाली सेना, नेपाल प्रहरीलगायतको औसत तलब सूचांक ४८३.७६ छ ।
सरकारी निकाय र अन्य निजी क्षेत्रका संघ–संस्थामा भन्दा वित्तीय क्षेत्रमा औसत आर्कषक तलब भत्ता तथा सेवा सुविधा वित्तीय क्षेत्रका कर्मचारीले पाउने हुँदा पनि यो क्षेत्र शिक्षित तथा बेरोजगारलाई रोजगारीको गन्तव्य नै भएको छ ।
तथ्यांकअनुसार कर्मचारीको तहगत औसत तलब विवरणमा पनि बैंक तथा वित्तीय संस्थाको कर्मचारीको नै औसत तलब वृद्धिदर बढी छ ।
अघिल्लो आवमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाका अधिकृत तहका कर्मचारीको औसत तलब सूचांक ४१४.५९ थियो । जुन गत आवको सोही अवधिमा १५.०४ प्रतिशतले वृद्धि भएर अधिकृतहरुको तलब सूचांक ४७६.९८ पुगेको छ ।
साथै, बैंक तथा वित्तीय संस्थाका साधारण तहका कर्मचारीको तलब सूचांक औसतमा अघिल्लो आवमा ५५५.४८ थियो ।
गत आवको सोही अवधिका साधारण तहका कर्मचारीको औसत तलब सूचांक २४.९१ प्रतिशतले वृद्धि भएर ६९३.९० पुगेको छ ।
सरकारी निकायतर्फ निजामति कर्मचारीको औसत तलब सूचांक अघिल्लो आवमा ३९३.१४ थियो । गत आवको सोही अवधिमा १३.४५ प्रतिशतले बढेर ४४६.०४ पुगेको छ ।
निजामति कर्मचारीमा अधिकृति तहका कर्मचारीको औसत तलब सूचांक अघिल्लो आवमा ३५८.८३ थियो । जुन गत आवको सोही अवधिमा १७.४५ प्रतिशतले वृद्धि भएर ४२१.४५ पुगेको छ ।
साथै साधारण तहका निजामति कर्मचारीको तलब सूचांक अघिल्लो आवमा ४६६.०३ थियो । जुन गत आवको सोही अवधिमा १९.३९ प्रतिशतले वृद्धि भएर ५५६.४१ पुगेको छ ।
कसरी हुन्छ तलब र ज्यालाको औसत गणना ?
राष्ट्र बैंकले तलब तथा ज्यालाको औसत विवरण आर्थिक र श्रम सर्वेक्षणको आधारमा सर्वेक्षण गरी तलब तथा ज्यालाको औसत सूचांक तयार गरी हरेक महिना सार्वजनिक गर्ने गरेको छ ।
त्यही आधारलाई आधार बनाएर तलब तथा ज्याला मजदुर सूचांक तयार गरिएको राष्ट्र बैंकको प्रवक्ता गुणाकर भट्टले बताए ।
‘विभिन्न क्षेत्रका सम्बन्धित रोजगारदाता संस्थाबाट तलब र ज्यालाकोे विवरण संकलन गरी इन्डेक्स तयार पारिन्छ,’ प्रवक्ता भट्टले क्लिकमाण्डूसँग भने ‘त्यो इन्डेक्स २००४/०५ को सर्वेक्षणमा आधारित छ ।’
त्यही इन्डेक्सलाई आधार बनाएर विभिन्न क्षेत्रका कर्मचारी, श्रमिकको तलब र ज्यालाको तथ्यांक तयार परिएको उनले बताए । यो इन्डेक्स पूरानो भएकाले यकिन तथ्यांक समेट्न नसक्ने अवस्था आउन सक्ने भन्दै राष्ट्र बैंकले गत वर्ष सर्वेक्षणको विधि र आधार वर्ष परिवर्तन गर्न शुरु गरेको थियो । तर कोरोना भाइरसका कारण सो काम रोकिएको भट्टले जानकारी दिए ।
राष्ट्र बैंकले औसत तलब तथा ज्यालाको सूचांकअनुसार मासिक रुपमा तलब तथा ज्यालाको विवरण सार्वजनिक गर्ने गरेको छ ।
तथ्यांकको वेस निर्माण आव २०६१/६२ मा सर्वे गरिएको विभिन्न सरकारी संस्था, निजी क्षेत्रमा कम्पनी तथा र्फम, शैक्षिक संस्था र सार्वजनिक संस्थानहरुलाई नमूनाका रुपमा लिएर त्यहाँका कर्मचारीको औसत तलब तथा ज्यालाको आधार तयार पारिएको थियो । आर्थिक सर्वेक्षण २०६१/६२ मा सबै क्षेत्रको औसत तबल तथा ज्याला १०० मानिएको थियो ।
सर्वेक्षणमा समेटिने सरकारी तथा निजी क्षेत्रका संघ संस्था तथा स्रोतहरुः
हालसम्म तलब तथा ज्यालाको औसत विवरण आर्थिक सर्वेक्षण २००४/०५ को आर्थिक सर्वेक्षणको आधारणमा भइरहेको थियो । तलब तथा ज्यालाको सूचांक तयार गर्दा नमूना सर्वेक्षण गरिन्छ ।
जसमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाको नमूना सर्वेमा नेपाल राष्ट्र बैंकसहित अन्य २ वटा सरकारी वाणिज्य बैंक र एक वटा निजी क्षेत्रको वाणिज्य बैंकलाई समेटिएको राष्ट्र बैंकले जनाएको छ । जसमा नेपाल राष्ट्र बैंक, नेपाल बैंक, राष्ट्रिय वाणिज्य बैंक र नविल बैक छन् ।
यस्तै, नेपाल विद्यत प्राधिकरण, नेपाल टेलिकम, दुग्ध विकास संस्थान र नेपाल आयल निगम गरी ४ वटा सरकारी संस्थानलाई सर्वेक्षणमा समेटिएको राष्ट्र बैंकका प्रवक्ता भट्टले बताए । साथै, सरकारी संगठन तर्फ निजामति किताबखाना, शिक्षक किताबखाना, नेपाली सेना, नेपाल प्रहरी र सशस्त्र प्रहरी बललाई सर्वेक्षणमा समेटिएको छ ।
शैक्षिक क्षेत्रतर्फको औसत तलब सर्वेक्षणमा भानुभक्त मावि, एसओएस भक्तपुर, ग्यालेक्सी पब्लिक र त्रिभुवन विश्वविद्यालयलाई समेटिएको छ । औद्योगिक क्षेत्रतर्फ भने सो सर्वेक्षणमा विभिन्न १६ वटा उद्योग प्रतिष्ठानलाई समेटिएको राष्ट्र बैंकले जनाएको छ ।
ज्यालादरको तथ्यांक भने देशभरका विभिन्न ११ स्थानहरु तोकिएको छ । त्यसमा भद्रपुर, विराटनगर, जनकपुर, विरगञ्ज, सिद्धार्थनगर, नेपालगञ्ज, धनगढी, पोखरा, काठमाडांै, ललितपुर र चितवन रहेका छन् । प्रचलित ज्यालादर नै सर्वेक्षणमा समेटेर औसत गणना गरिएको प्रवक्ता भट्टले जानकारी दिए ।
श्रमिकको ज्याला सर्वेक्षणका लागि तोकिएको स्थानका उद्योग र व्यापारिक क्षेत्रबाट थोरैमा ३ वटा युनिट गरी ३३ वटा नमूना लिने गरिन्छ । जसमा निर्माण/औद्योगिक र कृषि क्षेत्रका उच्च दक्ष, दक्ष/अदक्ष, सिकर्मी, डकर्मी, ज्यामी पुरुष र महिला, मजदुरको ज्यालाको नमूना दिने गरिएको भट्टले बताए ।
कृषि क्षेत्रको मजदुरको ज्यालाको नमूना सर्वेक्षण गर्दा ११ क्षेत्रका घरपरिवारबाट ३/३ वटा गरी ३३ प्रकारका ज्यालाको नमूना लिएर ज्याला सूचांक तयार गरिन्छ ।
यी संस्थामा गरिएको सर्वेक्षणलाई आधार मानेर राष्ट्र बैंकले समग्र क्षेत्रको तलब तथा ज्यालाको सूचांक निकाल्छ ।
एक वर्षमा कुन क्षेत्रका कर्मचारी र श्रमिककोे औसत तलब तथा ज्याला कतिले बढ्यो ?
राष्ट्र बैंकले सार्वजनिक गरेको औसत तलब र ज्यालाको विवरणअनुसार अघिल्लो आवको तुलनामा गत आवमा निजामति कर्मचारीको तलब औसतमा १९.२२ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ । जसमा अधिकृत तहका कर्मचारीको १५.८४ प्रतिशत र साधारण तहका कर्मचारीको १२.२२ प्रतिशतले वृद्धि भएको हो ।
सार्वजनिक संस्थाका कर्मचारीको औषतमा २६.६८ प्रतिशत र साधारण तहका कर्मचारीको १७ प्रतिशतले औसत तलब वृद्धि भएको हो ।
नेपाली सेना र प्रहरीतर्फ औसतमा ८.९६ प्रतिशतले कर्मचारीको तलब बढेको छ । जसमा अधिकृत तहका कर्मचारीको १३.५२ प्रतिशत र सहायक तहका कर्मचारीको ८.८१ प्रतिशतले आसत तलब वृद्धि भएको छ ।
यस्तै, शैक्षिक संस्थातर्फ अघिल्लो आवको तुलनामा गत आवमा कर्मचारीको तलब औसतमा १०.४६ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ । जसमा अधिकृत तहका कर्मचारीको औसत तलब १५.१२ प्रतिशतले र साधारण कर्मचारीको ३.५० प्रतिशतले वृद्धि भएको देखिन्छ ।
निजी संगठनतर्फका कर्मचारीको औसतमा तलब आघिल्लो आवको तुलनामा गत आवमा १७.२४ प्रतिशतले बढेको छ । जसमा अधिकृत तहका कर्मचारीको १७.८४ प्रतिशत र साधारण तहका कर्मचारीको १७ प्रतिशतले औसत तलब वृद्धि भएको हो ।
साथै, मजदुरहरुको अघिल्लो आवको तुलनामा ८.३३ प्रतिशतले गत आवको सोही अवधिमा ज्याला बढेको छ । ज्याला वृद्धि क्षेत्रगत रुपमा कृषि मजदुरको ७.४३ प्रतिशत, औद्योेगिक मजदुरको १०.९३ प्रतिशत र निर्माण क्षेत्रका मजदुरको ६.६१ र दैनिक ज्यालादारी मजदुरको औसतमा ज्याला अघिल्लो आवको तुलनामा ४.९४ प्रतिशतले बढेको छ ।
कुन क्षेत्रका कर्मचारीको तलब कति बढ्यो ? तथ्यांकमा हेर्नुहोस्
| (Annual Average) | |||
| Groups & Sub-groups | 2018/19 | 2019/20 | Change % 2019/20 |
| Overall Index | 491.07 | 537.45 | 9.444682021 |
| Salary Index | 393.14 | 446.04 | 13.45576639 |
| Officers | 367.01 | 425.18 | 15.84970437 |
| Non Officers | 408.04 | 457.91 | 12.221841 |
| Civil Service | 454.43 | 541.80 | 19.22628348 |
| Officers | 358.83 | 421.45 | 17.45116072 |
| Non Officers | 466.03 | 556.41 | 19.39360127 |
| Public Corporations | 373.46 | 441.98 | 18.34734644 |
| Officers | 310.54 | 393.40 | 26.68255297 |
| Non Officers | 386.05 | 451.70 | 17.00556923 |
| Bank & Financial Institutions | 529.24 | 653.50 | 23.47895095 |
| Officers | 414.59 | 476.98 | 15.04860223 |
| Non Officers | 555.48 | 693.90 | 24.91898898 |
| Army & Police Forces | 443.95 | 483.76 | 8.967226039 |
| Officers | 337.04 | 382.61 | 13.52065037 |
| Non Officers | 448.75 | 488.30 | 8.813370474 |
| Education | 422.69 | 466.92 | 10.46393338 |
| Officers | 392.91 | 452.32 | 15.12051106 |
| Non Officers | 476.65 | 493.37 | 3.507814959 |
| Private Institutions | 299.36 | 350.97 | 17.24011224 |
| Officers | 293.90 | 346.35 | 17.84620619 |
| Non Officers | 301.51 | 352.79 | 17.00772777 |
| Wage Rate Index | 527.24 | 571.21 | 8.339655565 |
| Agricultural Labourer | 608.96 | 654.26 | 7.438912244 |
| Male | 580.08 | 633.06 | 9.133223004 |
| Female | 640.13 | 677.14 | 5.781638105 |
| Industrial Labourer | 419.04 | 464.88 | 10.93928981 |
| High Skilled | 392.74 | 444.39 | 13.15119417 |
| Skilled | 400.22 | 442.94 | 10.67412923 |
| Semi Skilled | 398.81 | 444.19 | 11.37885208 |
| Unskilled | 484.33 | 522.37 | 7.854149031 |
| Construction Labourer | 467.43 | 498.53 | 6.653402649 |
| Mason | 432.32 | 464.19 | 7.371854182 |
| Skilled | 423.96 | 452.00 | 6.613831494 |
| Unskilled | 440.68 | 476.37 | 8.098847236 |
| Carpenter | 419.28 | 453.54 | 8.171150544 |
| Skilled | 409.38 | 436.46 | 6.61488104 |
| Unskilled | 429.18 | 470.61 | 9.653292325 |
| Worker | 550.46 | 577.67 | 4.943138466 |
| Male | 541.23 | 581.47 | 7.434916764 |
| Female | 559.64 | 573.89 | 2.546279751 |
स्रोतः नेपाल राष्ट्र बैंक
पुष्प दुलाल
