बिपद्लाई उद्यमशीलतासँग जोडेको ‘बिघ्नहर्ता नेपाल’, ५ वर्षमा ‘खोरियाको’ ८ लाख कुच्चो बिक्री

काठमाडौं । खासै वास्ता नगरिएको, तर दैनिक जीवनमा अति आवश्यक चीज हो कुच्चो । सम्भवतः सबै नेपालीको घरमा एउटाभन्दा धेरै कुच्चो हुन्छ । तर, त्यो कुच्चो कसले बनायो ? त्यो बन्न आवश्यक अम्रिसो कहाँ रोपियो ? अम्रिसो रोप्ने र कुच्चो बनाउनेहरुको जीवन कुन अवस्थामा छ ? कुन ब्राण्डको कुच्चो हो ? यस्ता कुराहरुको बारेमा खास्सै वास्ता गरिँदैन ।

तर, यदि तपाईंले कुनै दिन बजारमा ‘खोरियाको’ नामको कुच्चो देख्नु भयो र किन्नु भयो भने त्यसका लागि तपाईंले तिरेको पैसा मकवानपुरको राक्सिराङ्ग गाउँपालिकाका चेपाङ तथा तामाङ समूदायले पाउनेछन् ।

स्थानीयहरुलाई उद्यमशील बनाउने सोचसहित केही युवाहरुले सुरु गरेको परियोजनाको परिणामको रुपमा उत्पादन भएका ‘खोरियाको’ ब्राण्डका कुच्चो, नेपाली कागज, नेपाली कागजबाट बनेका झोलाहरुलगायतको माध्यमबाट धेरैको जीवनमा आर्थिक स्रोत जुटेको छ ।

कुनै बेला आर्थिक क्रियाकलापमा संलग्न नभएका चेपाङ्ग र तामाङ्ग समुदाय उद्यमशील बनाएर आर्थिक अधिकार दिने बाटो खुलाएको हो, ‘बिघ्नहर्ता नेपाल’ले ।

र, यो सबैको सुरुवात साढे चार वर्षअघि भएको थियो । पहिरोलाई न्युनीकरण गर्ने बाटो खोज्दै जाँदा उद्यमशीलताको विकास भएर अहिले ‘खोरियाको’ ब्राण्डको रुपमा आइपुगेको छ ।

साढे चार वर्षअघि गोमेश सिंह उप्रेती सामाजिक विकासका क्षेत्रहरुसँग सम्बन्धित काममा संलग्न थिए । फर्किएर त्यो समय सम्झिँदा आफू सो क्षेत्रमा संंलग्न हुँदाको करिअर पनि सुनौलो देख्छन् उनी । विभिन्न संस्थाहरुसँग संलग्न भएर काम गरिरहेका थिए उनले । गोमेशलेजस्तै रजिया बानु पनि विभिन्न संघसंस्थाहरुमा संलग्न भएर काम गरिरहेकी थिइन् ।

‘हामी दुई जनाको भेट भयो,’ गोमेश साढे चार वर्षअघिका दिनहरु सम्झिँन्छन्, ‘जहिल्यै पनि भेटमा हामी विभिन्न सोचहरु साझा गथ्र्यौं । बहस हुन्थ्यो । त्यो बेलासम्म हामी दुवै जनाको कामहर डेस्क जब हुन्थ्यो । हामीलाई चाहीँ फिल्डमै गएर काम गर्ने हुटहुटि थियो ।’

त्यहि हुटहुटीले विभिन्न सोचहरु आउँथ्यो । सोचहरुमाथि बहस हुन्थ्यो । आफ्नो सोचमा आएका विषयहरु, विभिन्न ठाउँमा भएका समस्याहरुलाई लिएर गोमेश र रजिया छलफल गरिरहन्थे ।

‘त्यहि बेला हामीले कति बोल्ने मात्रै, केही गर्नुपर्छ भन्ने सोच्यौं,’ गोमेश भन्छन्, ‘बोलिमात्रै रहेका थियौं । अब गर्नुपर्छ भनेर मैले पनि आफ्नो जागिर छाडे, रजियाले पनि आफ्नो जागिर छाड्नु भयो । अनि हामीले बिघ्नहर्ता नेपालको स्थापना गर्यौं ।’

अहिले संस्था स्थापना भएको साढे चार वर्ष पुरा भएको छ । रजिया र गोमेश संस्थाका सहसंस्थापक हुन । केही समयपछि जोडिएकी अंकिता शाह संस्थामा कार्यकारी निर्देशकको रुपमा रहेकी छिन् । लागुऔषध दुव्र्यसनीको क्षेत्रलाई लिएर पुर्नस्थापनामा काम गर्ने सुदन मानन्धर संस्थाको बोर्डका अध्यक्ष छन् । उनीहरु सबैको लक्ष्य एउटै छ, सामाजिक उद्यमशीलतालाई विकास गर्ने । विपदलाई अर्थतन्त्रसँग जोड्ने, स्थानीय समुदायको हातमा आर्थिक अधिकार पुर्याउने र सामाजिक उद्यमशीलताको विकास गर्ने सोचसहित अहिले आफूहरु काम गरिरहेको बताउँछन् गोमेश ।

विपद्लाई अर्थतन्त्रसँग जोड्दै स्थानीयलाई उद्यमशीलता

साढे चार वर्षअघि संस्थाको स्थापना गरेकै क्रममा उनीहरु मकवानपुरको राक्सिराङ्ग गाउँपालिकामा पुगेका थिए । त्यहाँ धेरै चेपाङ्ग समूदायको बसोबास थियो । नेपालभित्रकै सबैभन्दा सिमान्तकृत समूदायहरुमध्येमा पर्छन चेपाङ्ग । गरिबीदेखि कुपोषणदेखि विभिन्न समस्याहरु देखे उनीहरुले । यी समस्याहरुका बीचमा पनि गोमेश र उनका साथीहरुले धेरैले वास्ता नगरेको समस्या देखे । त्यो समस्या थियो, पहिरो जाने।

गोमेश भन्छन्, ‘उहाँहरु गरिबीमा त बाँच्नु भएको छ, एकदमै थोरै आर्थिक स्रोतका बीच जीवन चलाउनु भएको छ । तर, अर्को समस्या भनेको त्यो ठाउँ, जहाँ उहाँहरुको बसोबास छ, त्यो उच्च भावर श्रृङ्खला र तल्लो महाभारत श्रृङ्खलामा पर्ने रहेछ । यी दुई पहाडी श्रृङ्खला भनेको नयाँ हुन् । यहाँ एकदमै पहिरो जाने समस्या हुँदो रहेछ ।’

नेपालले सन् २०१५ मा एउटा सन्धीमा हस्ताक्षर गरेको थियो, ‘सेन्डाई फ्रेमवर्क फर डिजास्टर रिस्क रिडक्सन’ । त्यो सन्धीले विपद्लाई कसरी हेर्ने भन्ने विषयलाई समेटेको थियो । गोमेश आफूहरुले विपदलाई न्युनीकरण गर्ने कुरालाई ध्यानमा राखेर राक्सिराङ्गमा आफ्नो परियोजनाको सुरुवात गरेका थिए ।

‘विपद् भनेको प्राकृतिक मात्रै होइन’, उनी भन्छन्, ‘विपदले धनजनको क्षति हुन्छ, मान्छेको सांस्कृतिकदेखि जीवनलाई नै असर गरेको हुन्छ । यसलाई कसरी कम गर्ने भनेर त्यो सन्धी १५० वटा देशहरुले हस्ताक्षर गरेका थिए । सन्धीमा रहेका चारपाँच वटा प्राथमिकताका क्षेत्रहरुमध्ये एउटा ‘विपद्मा आधारित अर्थतन्त्र’ पनि हो ।’

उक्त सन्धीमा भनिएको ‘डिजास्टर बेस्ड इकोनोमी’ अर्थात् विपद्मा आधारित अर्थतन्त्रलाई नै आधार मानेर आफ्नो परियोजना रहेको गोमेश सुनाउँछन् । विपद् न्युनीकरणलाई अर्थतन्त्रसँग जोडेर काम आफूहरुले परियोजनामा काम गरेको उनले बताए ।

‘अहिले क्लाईमेट फण्डको कुरा आउँछ, ग्रिन इकोनोमी भन्ने कुरा आएको छ,’ गोमेश भन्छन्, ‘हामीले पनि यसैलाई आधार मानेर काम गरेका हौं । विपद्लाई न्युनीकरण गरेर त्यसलाई अर्थतन्त्रसँग जोड्ने गरि काम गर्यौं ।’

सुरुवातमा काम गर्दा पहिरो जाने समस्यालाई न्यूनीकरण कसरी गर्ने भन्ने विषयमा ध्यान थियो । स्थानीय चेपाङ्ग समूदाय पहिरो जाने ठाउँमै बस्नुको कारणबारे गोमेश र उनका साथीहरुले अध्ययन गर्न थाले । आदिवासी समूदाय भएका कारण यो क्षेत्रको सुरक्षा गर्ने सोचसहित उनीहरुको बसोबास यहि हुने गरेको पाए । पहिल्यैबाट बसेको ठाउँबाट बसाईं सर्नका लागि ती समूदायसँग आफ्नो जग्गाजमिन थिएन । जसोतसो गरेर जोखिमयुक्त क्षेत्रमा नै उनीहरु जीविकोपार्जन गरेर बसिरहेका थिए । यी सबै कुराहरु नियालेपछि गोमेश र उनका साथीहरुले स्थानीय मानिसहरु, नेतृत्वकर्तालगायतसँग छलफल गरे । पहिरोलाई कसरी न्युनीकरण गर्न सकिन्छ भन्ने विषयलाई केन्द्रमा राखेर आफूहरुले काम सुरु गरेको सुनाउँछन् गोमेश ।

‘छलफलमा हामीले उहाँहरुले पहिले पहिरो हुन नदिने अम्रिसो र बासहरु रोप्ने गरेको थाहा पायौं,’ गोमेश भन्छन्, ‘तर, पछि त्यो गर्न छाडिएछ । किन छाडियो भनेर सोध्दा धेरैले दैनिक श्रम गरेर जीविकोपार्जन गर्ने सुनाए । दिउँसो काम गरेर बेलुका खान पुग्ने अवस्था थियो । अम्रिसो रोप्दा एक दुई महिनासम्म त्यसैमा खट्नुपर्ने भएकाले गर्न छाडेको उनीहरुले सुनाउनु भयो ।’

समस्याको जडबारे बुझेपछि उनीहरुले ‘फुड फर वर्क’को मोडालिटिमा गएर काम सुरु गर्ने परियोजना बनाएको सुनाउँछ गोमेश।

स्थानीयलाई उनीहरुले अम्रिसो रोप्न भने, त्यसका लागि लाग्ने समयसम्म खाद्यान्नलगायतका वस्तु बिघ्नहर्ता नेपालले नै उनीहरुलाई उपलब्ध गरायो । सामाजिक उद्यमशीलताको रुपमा उनीहरुले काम सुरु गरे ।

गोमेश भन्छन्, ‘सुरुवातमा हामीले २ वडाबाट हामीले अम्रिसो रोप्न सुरु गर्यौं । त्यसका लागि ५१० घरधुरीहरु हाम्रो परियोजनामा जोडिन आउनु भयो । २०१९ तिर सुरु भएको परियोजनामा हामीले स्थानीयलाई निश्चित मात्रामा रासन पाउन निश्चित संख्यामा अम्रिसो रोप्नै पर्ने मापदण्ड बनाएका थियौं।’

पहिलो चरणमा संस्थाले स्थानीयहरुलाई केही विरुवा उपलब्ध गराएको थियो भने धेरै जसो स्थानीयले नै जंगलबाट खोजेर ल्याएका थिए । कम्तीमा एक जनाले ५ सय वटा अम्रिसो रोपेका थिए । कतिपयले २ हजार विरुवासम्म रोपेको बताउँछन् गोमेश।

उनी भन्छन्, ‘अम्रिसो रोपेको एक वर्षपछि हामीले सवेक्षण गर्यौ । पहिरो जाने ठाउँमा यो विरुवा रोप्दा ९० प्रतिशतले पहिरो कम भएको छ । प्रमाणित सवेक्षणमा हामीले यो देख्यौं ।’

सुरुवातमा अम्रिसो पहिरो रोकथाम गर्ने सोचले रोपिएको थियो । तर, संस्थाले भने स्थानीयहरुलाई आर्थिक क्रियाकलापमा पनि संलग्न गराउने सोच पनि राखेको थियो । अम्रिसोमा फुल लाग्न थालेपछि उनीहरुले यो सोचमा काम गर्न थाले ।

गोमेश भन्छन्, ‘धेरै सामाजिक समस्याहरुको जड भनेको आर्थिक कुरा नै हो । आर्थिक पाटो पहिले नै सोचेका थियौं । छलफल भइरहेको थियो । तर, कति उत्पादन हुन्छ, के कस्तो किसिमले गर्ने भन्ने कुराहरुमा छलफल भएको थियो । अम्रिसोमा फुल लागेपछि अब यसलाई बजारसम्म पुर्याउनुपर्छ भन्ने लाग्यो ।’

पहिले स्थानीयलाई नै पशिक्षण दिएर कुच्चो बनाएर बजारमा बेच्नु भन्ने सुझाव दिएका थियो बिघ्नहर्ता नेपालले । तर, स्थानीयले बजारिकरणमा समस्या भएको कुरा सुनाए ।

सन् २०१९ मा उनीहरुले काम गरिरहेको वडाका विभिन्न ठाउँमा बाटो समेत पुगेको थिएन । स्थानीय आफैंले बजारमा लगेर आफ्नो उत्पादन बेच्नमा कठिनाई हुने कुरा सुनेपछि आफुहरुले बजारिकरणमा पनि सहायता गर्ने सोचमा काम गर्न थालेको बताउँछन् गोमेश ।

उनी भन्छन्, ‘हामीले अम्रिसो रोप्नमा काम गर्नेहरुलाई राखेर चितवनबाट आएका प्रशिक्षकमार्फत कुच्चो बनाउन सकियौं । त्यसपछि उहाँहरुले कुच्चो बनाउन थाल्नु भयो । अनि हामीले यी कुच्चोहरुलाई ‘खोरियाको’ भनेर ब्राण्डिङ गरेर बजारमा पुर्यायौं ।’

सन् २०१९ यता ‘खोरियाको’ ब्राण्डका ८ लाख कुच्चोहरु बिक्रि भएको छ । ९ लाख अम्रिसोका विरुवाहरु पनि रोपिएका छन् । यीनिहरुबाट थप कुच्चोहरुको उत्पादन हुनेछ । हालसम्म यो परियोजनाअन्तर्गतबाट १०३८ वटा खोरिया (पहिरो जाने ठाउँ) र ३०६ वटा बाँझो जमिनमा अम्रिसोका विरुवाहरु रोपिएको छ ।

ब्राण्डको नाम ‘खोरियाको’ राख्नुमा पनि कारण भएको सुनाउँछन् गोमेश । चेपाङ्ग भाषामा केही नफल्ने, पहिरो जाने जमिनलाई ‘खोरिया’ भनिने बताउँछन् उनी । भन्छन्, ‘खेत भनेको जस्तै खोरिया भनिन्छ । खोरियाबाट निस्किएको भएकाले त्यसलाई ‘खोरियाको’ भनेर ब्राण्डिङ गरिरहेका छौं ।’

‘बिघ्नहर्ता नेपाल’ले आफ्नो पहिलो परियोजनालाई लिएर राक्सिराङ्ग गाउँपालिकामा सफलता पाएको ठान्छन् गोमेश । स्थानीयलाई आर्थिक क्रियाकलापसँग जोड्ने र पहिरोको समस्यालाई पनि न्युनिकरण गर्ने जुन सोच उनीहरुले लिएका थिए, त्यसमा सफलता पाएको बताउँछन् उनी ।

‘२ वडामा मात्रै गरेका थियौं,’ गोमेश भन्छन्, ‘पछि सबै गाउँपालिकामा विस्तार गर्यौं । सुरुवातमा ५१० घर धुरी हुनुुहुन्थ्यो । दोस्रो चरणमा ११ सय घर धुरी आउनु भयो । अहिले जम्मा १६ सय १० घरधुरी हामीसँग यो परियोजनामा संलग्न हुनु भएको छ । प्रायः चेपाङ्ग र तामाङ्गहरु हुनुहुन्छ ।’

अम्रिसो रोपेर त्यसलाई कुच्चोका रुपमा बजारसम्म पुर्याउँको पक्रियाबारे बताउँदै गोमेश सुरुवातमा एउटा ‘रिभल्भिङ फण्ड’ बनाएर काम सुरु गरेको बताउँछन् ।

स्थानीयलाई कुच्चो बनाउने प्रशिक्षण दिएर सुरवातमा नै रकम भुक्तानी दिएर कुच्चो आफूहरुले बजारसम्म पुर्याएको बताउँछन् उनी । भन्छन्, ‘ढुवानी र बजार व्यवस्थापनमा हुने खर्चबाहेकको सबै रकम उहाँहरुकै समुदायमा पुग्ने गरि हामीले परियोजनालाई सञ्चालन गर्यौ ।’

चेपाङ्ग समूदाय भनेको भर्खर २०/२५ वर्ष यता स्थायी बसोबास गर्न थालेको समुदाय हो । जसकारण बजारसम्म पुर्याउने र व्यवस्थापन गर्ने विषय उनीहरुका लागि नौलो थियो । यसका लागि संस्थाले नै जिम्मेवारी लिएको सुनाउँछन् गोमेश । ‘हामी बुटवलदेखि राजविराजसम्म गर्यौं । कुच्चो बनाउने र वितरण गर्नेहरुसँग भेटेर वितरण प्रणाली बनायौं । काठमाडौंमा पनि धेरैलाई भेट्यौं । अहिले काठमाडौं, चितवन, विरगञ्ज, जनकपुरलगायतमा हाम्रो वितरण प्रणाली छ’ उनी भन्छन् ।

अहिले अर्डरका आधारमा उत्पादनलाई बजारमा लगिने उनले बताए । अब स्थानीयहरुकै सहकार्यमा ‘कोर्डिनेटेड डिस्ट्रीब्युसन सेन्टर’ बनाएर काम गर्ने सोच यो वर्षका लागि लिएको गोमेश बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘यो अन्तर्गत हामीले हरेक वडामा एउटा संकलन वितरण केन्द्र बनाएर त्यहाँ अम्रिसो संकलन गर्ने र त्यहाँकास्थानीयहरुलाई संकलन केन्द्रमा नै बोलाएर कुच्चो बनाउने गरि रोजगारी दिने सोचले काम गर्न थालेका छौं । यसका लागि हामीले ठाउँ खोज्न सुरु गरेका छौं । यसो गर्दा गुणस्तरलाई एउटै राख्नेदेखि सबैलाई सहज हुने अवस्था हुन्छ ।’

यसो गर्दा एउटा केन्द्रमा २० जनासम्मलाई रोजगारी पनि दिन सकिने बताउँछन् उनी । अहिले भने १६ सय १० घरमै स्थानीयहरु सामाजिक उद्यमशीलताका रुपमा रोजगारीमा संलग्न भएको सुनाउँछन् गोमेश ।

उनी भन्छन्, ‘बजारमा कुच्चो ९० देखि २ सय रुपैयाँसम्म बिक्री हुन्छ । यसका लागि ढुवानीदेखि अरु कामहरुमा भएको खर्च सबै कटाएर बाँकी रहेको सबै आम्दानी समूदायमा जान्छ । समुदायमा कसले कति काम गर्यो भन्ने कुराको जानकारी राखेर सोहीअनुसार स्थानीयहरुलाई आर्थिकरुपमा संलग्न बनाउने गरि काम भएको छ ।’

कुच्चोजस्तै अम्रिसोको कागज, नेपालमै पहिलो पटक उत्पादित

‘खोरियाको’ कुच्चोलाई लिएर सफलता पाइरहँदा आफूहरुले अर्को समस्या देखेको सुनाउँछन् गोमेश । उक्त समस्याको समाधान खोज्दै जाँदा अहिले ‘खारिया को’ नेपाली कागजदेखि कागजको झोलासम्म निर्माण भएको छ । नेपाली कागजको झोला, डायरीलगायतको उत्पादन गर्न अम्रिसोको प्रयोग भइरहेको सुनाउँछन् उनी ।

अम्रिसो रोपेपछि त्यसको फुलले त कुच्चो बन्छ । पातहरु गाईवस्तुका लागि पोसिलो आहरको रुपमा रहन्छ । तर, यसको डाँठलाई लिएर के गर्ने भन्ने विषयमा काम भएको थिएन । गोमेश भन्छन्, ‘अम्रिसो फलेपछि कुच्चो बन्यो, कुच्चो बजारमा गर्यो । तर, यसको डाँठहरु धेरै आउने रहेछ । गाउँको मान्छेले डाँठ काट्ने कुरामा झन्झट मान्ने । धेरै फैलिने भएकाले यसलाई काटेको काटेकै गर्नुपर्ने हुन्छ । यस्तो यसलाई आगो लगाउने हुँदो रहेछ ।’

अम्रिसोको डाँठमा आगो लगाइदिँदा यसले माटोलाई थप मलिलो बनाउने र पहिरोको समस्या बढ्ने जोखिम रहने देखे उनीहरुले । स्थानीयले काटिएका नदिमा पनि बगाउने गर्थे । यसले थप वातावरणमाथि नै असर बढ्ने देखियो ।

‘काम गर्दै जाँदा यो समस्या आयो,’ गोमेश भन्छन, ‘अब के गर्ने भनेर खोज्दै जाँदा नेपालमा व्यवसायिक अम्रिसो खेतीको पायोनियर राम बाबु पौडेलसँग कुराकानी गर्यौ । उहाँले नै विभिन्न शोधहरुले डाँठलाई कागज बनाउन सकिने भनेको छन् भन्ने कुरा बताउनु भयो ।’

त्यसपछि आफूहरुले अम्रिसोको डाँठबाट कागज बनाउने कामको थालनी गर्न थाले । नेपालमा कसैले पनि यो गरेको थिएन । प्रयोगकै रुपमा काम गर्दै जाँदा आफुहरु सफल भएको सुनाउँछन् गोमेश । उनी भन्छन्, ‘अहिले हामीले अम्रिसोको कागज बनाउन थालेका छौं । जुन ठूलो कुरा हो ।’

कागज बनाउनका लागि आफूहरुले विभिन्न कारखानाहरलाई भाडामा लिएर काम गरेको सुनाउँछन् गोमेश । कागज बन्ने भएको थाहा पाएसँगै अरु प्रयोगहरु पनि गरिरहेको बताए उनले ।

‘प्रिन्ट र क्राफ्ट क्वालेटी दुवै किसिमको कागज बन्यो,’ उनी भन्छन्, ‘हामीले यसलाई ब्यागहरु बनाउनेदेखि कागज नै पनि प्रयोग गर्न सुरु गरेका छौं ।’

अबको लक्ष्य भनेको आफूहरुले कागज उत्पादनका लागि कारखाना निर्माण गर्ने रहेको बताउँछन् गोमेश । राक्सिराङ्ग गाउँपालिकामै स्थानीयहरुलाई संलग्न गराई कागजको उत्पादन गर्न सकेमा त्यसले थप आर्थिक क्रियाकलापको सिर्जना गरेर स्थानीयलाई रोजगारी दिने उनी सुनाउँछन् ।

‘हामी अम्रिसोलाई नै लिएर अरु ठाउँमा पनि हेरिरहेका छौं,’ गोमेश भन्छन्, ‘सामाजिक आर्थिक र वातावरणिय कुराहरुलाई सँगै लिएर जाने सोचेका छौं विपद् व्यवस्थापनमा आर्थिक पक्ष हेरेर काम गर्नका लागि ठाउँहरु हेरिरहेका छौं । बुटवलको ज्योतीनगरमा हामीले यो परियोजनालाई पुनः गर्न सक्छौं भनेर हेरेका छौं । चुरे संरक्षणको क्षेत्रमा पनि कुरा भएको छ । सामािजक उद्यमशीलताको माध्यमबाट विपद्लाई न्युनीकरण गरेर जाने हाम्रो सोच छ ।’

प्रविधिको उपलब्धता बढेसँगै विश्वभरका कुराहरु एकै क्लिकमा हुने अवस्था आएको छ । उद्यमशीलताका रुपमा प्रविधिसँग जोडिएका विभिन्न सोचहरुको विकास भइरहेको छ । यस्तै सोचहरुले प्रायः चर्चा पनि पाइरहेका हुन्छन् । यस्तोमा गोमेश र उनका साथीहरु भने सामाजिक उद्यमशीलताको माध्यमबाट नेपालकै उत्पादनलाई नेपाली पनसहित अघि बढाउन थालेका छन् । नेपालमा केही हुँदैन भन्नेहरुको भिडमा उनीहरु भने जे हुन्छ नेपालमै हुन्छ भन्ने सोचसहित अघि बढिरहेका छन् ।

यसको कारण के त ? गोमेश जवाफमा भन्छन्, ‘स्टार्टअप भन्न साथ काठमाडौं हेर्ने, प्रविधिसँग जोडिएको हेर्ने मात्र हुन्छन् । तर, हामीले काठमाडौंभन्दा बाहिरको हेर्यौ । मेरो झोला बोकेर हिडिहाल्ने बानी छ । म पहिले युके पढेको थिए । केही वर्ष नेपाल बस्ने र फर्किने सोचेको थिए । तर, नेपाल आएर घुम्दै जाँदा यहाँको सम्भावनाबारे थाहा भयो । यहाँ धेरै कुराहरु हुन्छ । नेपालमा केही हुँदैन भन्नेहरुले चाहिँ काठमाडौं र आफ्नो ठाउँभन्दा बाहिर हेरेकै छैन जस्तो लाग्छ ।’

फोटो/भिडियो: रवि धिताल