लण्डन रुसी अर्बपतिहरुको सुरक्षित थलो कि कालो धन लुकाउने शहर ?

एजेन्सी । रुस र युक्रेनबीचको युद्धको कहर शुरु भएको बुधबार २७ दिन भयो । युद्ध थामिएको छैन । एकाध पटक भएका वार्ता समेत परिणाममुखी हुन सकेन । कारण र तथ्य जे भएपनि युक्रेन आगोको खागमा जलीरहेको छ । रुसको अर्थतन्त्र तवाह भइरहेको छ ।

लाखौं मानिस सुरक्षित आश्रयस्थल खोज्दै विभिन्न देशमा चहारिरहेका छन् । उनीहरुका रोदन, पीडा र अनि अनिशिचत भविष्यको चिन्ता हरेकको आँखामा देख्न सकिन्छ । दुवैका अडान छन् । कोही कसैप्रति झुक्न तयार छैनन् । अमेरिका र पश्चिमा देशले युक्रेनको सहयोग गरिरहेको छ । रसिया एक्लै लडीरहेको छ ।

कारण र तथ्य जे भएपनि मानवीयता हराएको छ । मानिसका सपना खोसिएका छन् । भव्य संरचनाहरु खण्डहर बनेका छन् । अब कुनै पनि संरचना बाँकी छैन भन्दा हुन्छ । मारियापोलमा अब भत्कन बाँकी त केवल सडक छ । कीभको हालत उस्तै छ । खारकीभको हालत उस्तै उस्तै छ ।

आर्थिकरुपमा सम्पन्न मानिएको युक्रेन युद्धको रापमा परिरहेको बेला त्यसको प्रभावबाट रसियासमेत अछुतो छैन । हजारौं मानिस पीडमा छन् । कोही भोकै छन् । कोही कसैले पानी समेत पिउन पाएका छैनन् । अवस्था यस्तो जटिल र डरलाग्दो बन्दै गएको छ कि के अब आणविक लडाई त हुँदै छैन भन्ने अवस्था देखा परेको छ ।

जीवन नै सकिने अवस्था आएको खण्डमा आणविक हमलाका लागि समेत आफूहरु तयार रहेको रसियाको तर्फबाट प्रतिक्रिया सार्वजनिक भएको छ । यसले अब २१ औं शताब्दिको यो समयमा आणविक लडाई हुने अवस्थामा संसार पुगेको छ ।

संसारको नेतृत्व गर्छु भनीरहेको अमेरिका युद्ध रोक्न भन्दा युद्धलाई फैलाउन र विस्तारित गर्न लागिपरेको छ । यूरोपेली देशहरुको अवस्था पनि उस्तै छ । जर्मनी र फ्रान्सले गरेको पहल समेत सार्थक बन्न सकेको छैन । टर्की र इजरायलले गरेको पहलले पनि काम गरेको छैन । तर, अवस्था दिनप्रतिदिन बिग्रदै गएको छ ।

यसैबीचमा कसरी बेलायतको राजधानी लन्डन रूसी अर्बपतिहरूको लागि स्वर्ग बन्यो भन्ने विवरण सार्वजनिक भएको छ । के बेलायत र लण्डन रसियाली अर्बपतिका लागि सुरक्षित स्थान हो ? किन उनीहरु बेलायत नै रुचाइरहेका छन् भन्ने प्रश्न र जिज्ञासा जोडिएर आएको छ ।

मध्य लन्डनको बेल्ग्राभिया क्षेत्रको मुटुमा रेड स्क्वायर भनेर चिनिने ठाउँ छ । इटन स्क्वायरमा पाँच तले हवेली छ, जसमा टेनिस कोर्टसहितको निजी बगैंचा छ । तर यो मस्कोको प्रसिद्ध रेड स्क्वायरको अगाडि भने छैन ।

यद्यपि यी दुवै ठाउँमा एउटा विशेष कुरा छ त्यहाँ ठूलो संख्यामा रुसी मानिस बस्छन् । यो उनीहरुका लागि सघन बस्ती बनेको छ ।

एक दशकभन्दा बढी समयदेखि, रसियाली नागरिकले इटन स्क्वायर लगायत धेरै आसपासका क्षेत्रमा करोडौं डलर बराबरको सम्पत्ति खरिद गरेका छन् ।

बेल्ग्राभिया, विश्वको सबैभन्दा सुन्दर क्षेत्रहरू मध्ये एक हो । बेलायतमा रुसी पैसाको बिरूद्ध यही मार्चको मध्यमा विरोध प्रदर्शनको केन्द्र बनेको थियो । प्रदर्शनकारीको एउटा समूहले बेलग्रेभ स्क्वायरको नम्बर ५ हवेली कब्जा गरेको थियो ।

यी करोडौं डलरको सम्पत्ति ओलेग डेरिपास्काको हो, जो भ्लादिमिर पुटिनसँग सम्बन्धित छन् । र, उनी एक कुलीन पनि हुन् । यो सम्पत्ति ब्रिटिश सरकारद्वारा अनुमति प्राप्त छ ।

यस विलासी बंगलाको झ्यालबाट एक प्रदर्शनकारीले पत्रकारलाई भने कि रुसी युद्धका कारण आफ्नो देश छोड्न बाध्य भएका युक्रेनका शरणार्थीलाई शरण दिन चाहेकोले हवेली कब्जा गरेका हौं ।

एक युवकले भने, ‘हामीले यो सम्पत्ति युक्रेनी शरणार्थीलाई दिनु पर्छ भन्ने माग गरेका छौं । तिनीहरूका घर ध्वस्त भएका छन् र यो मानिस (डेरिपास्का) ले युद्धलाई समर्थन गरेको छ ।’

प्रदर्शनकारी समूहले यी हवेली निकै विलासी रहेको, सिनेमा हलदेखि लिएर धेरै कलाकृतिसम्मका २०० कोठा रहेको बताएको छ । यहाँ यति धेरै चीजहरू छन् कि कुनै पनि सामान्य व्यक्तिलाई ती आवश्यक पर्दैन ।

भ्रष्टाचार विरोधी संगठन ट्रान्सपरेन्सी इन्टरनेशनलले बेलायतमा कम्तिमा १.५ बिलियन पाउण्ड (२ बिलियन अमेरिकी डलर) बराबरको सम्पत्ति रसियालीको रहेको पहिचान गरेको छ । सम्पत्तिको स्रोतको कुनै कारणवा पहिचान भने दिइएको छैन । साथै, यस सम्पत्तिको रसियासँगको सम्बन्ध पनि खुलासा भएको छैन ।

तर, रुसी अर्बपतिले लन्डनभर घर मात्रै किनेका छैनन् । चेल्सी फुटबल क्लब जस्ता प्रिमियर लिग फुटबल क्लब, स्कटल्याण्डका ठूला सम्पदाहरू र लन्डन इभनिंग स्ट्यान्डर्ड जस्ता मिडिया आउटलेट पनि किनेका छन् ।

यो सबै १९८० को दशकको अन्तमा सुरु भएको थियो । मार्क होलिङ्सवथ जो ‘लन्डनग्राडः द इनसाइड स्टोरी अफ द ओलिगार्कस’ का लेखक समेत हुन् उनले कसरी रसियाली बेलायतमा आए भन्ने बारेमा उल्लेख गरेका छन् ।

निजीकरणको साथ धेरै पैसा कमाएपछि, मिखाइल खोडोरकोभस्की जस्ता केही कुलीनले रूसबाट आफ्नो पैसा निकाल्न चाहन्थे किनभने उनीहरूलाई सत्ताबाट डर थियो । सोही कारण उनीहरु बेलायत आए र आउने जाने गर्न थाले ।

उनीहरुले त्यसलाई विदेशी कम्पनी, विदेशी ट्रस्टहरूमा हस्तान्तरण गर्न थाले । र यसरी सम्पत्ति लन्डन पुग्यो । उनीहरुले त्यहाँ सम्पत्ति किने, लगानी र बैंक खाताबाट मनग्य पैसा कमाए ।

विशेषज्ञहरुका अनुसार, रूसी ओलीगार्कको आगमन ठूलो संख्यामा पटक पटक भएको थियो ।

पहिलो पटक १९९० मा भएको थियो । जब बोरिस येल्तसिनको सरकारको समयमा, ठूला राज्य-स्वामित्व भएका कम्पनीलाई नाफाको बदलामा टाइकुनहरू छनोट गर्न कम मूल्यमा बेचिएको थियो । दोस्रो पटक भ्लादिमिर पुटिनले सम्झौताहरू मार्फत उनीहरूको लगानीलाई प्रोत्साहित गरेका थिए ।

सन् २००० को प्रारम्भमा, धेरै कुलीन वर्गहरू पुटिन सरकारबाट कब्जा हुने डरमा थिए । तिनै खोदोरोभ्स्की जस्ता मानिस डरमा थिए । उनी रुसका सबैभन्दा धनी व्यक्ति थिए । फाब्र्सका अनुसार उनी विश्वका धनी व्यक्तिमध्ये एक थिए ।

तर, १९९० को दशकको कर छलीको मुद्दामा उनको नाम प्रकाशमा आयो र त्यतिबेला उनको सम्पूर्ण शक्ति खेर गएको बताइन्छ ।

झण्डै एक दशक जेलमा बिताएपछि खोदोरोभ्स्की हाल निर्वासनमा छन् । उनी भन्छन् कि पुटिनको नेतृत्वमा काम गर्ने भ्रष्ट अधिकारीको शिकार भएका थिए म । जसले आफ्नो राजनीतिक महत्वाकांक्षासँग डराउँछन् र आफ्नो व्यापार साम्राज्यलाई सीमित गर्न चाहन्छन् भन्ने पनि देखिन पुग्यो ।

मार्क होलिंगवथैका अनुसार राजनीतिक उत्पीडनबाट बच्नको लागि, कुलीनहरूले लन्डनलाई आफ्नो नयाँ अखडा बनाए । यसलाई पैसा राख्नको लागि सबैभन्दा सुरक्षित ठाउँको रूपमा उनीहरुले देखे । रूसी अधिकारीले उनीहरूमध्ये कसैलाई सुपुर्दगी गर्न अनुरोध गरे पनि, उनीहरूका वकिलहरूलाई थाहा थियो कि बेलायतले उनीहरूलाई फिर्ता गर्दैन ।

एक खोज पत्रकारका अनुसार बेलायती कानुनी प्रणालीले धेरै मानिसलाई यस देशमा आफ्नो पैसा लगानी गर्नको लागि मुख्य प्रेरणा प्राप्त भएको छ ।

ती दिनमा, लन्डनमा पहिले नै धेरै वकिल, घर जग्गा एजेन्ट, बैंकर, सल्लाहकार र लेखापाल थिए जसले ओलीगार्कलाई लन्डनमा आफ्नो पैसा सार्न र लुकाउन मद्दत गर्ने प्रस्ताव राखेका थिए ।
सन् २००३ मा रोमन अब्रामोभिचले चेल्सी एफसी फुटबल क्लब किनेका थिए । जसले बेलायतमा धेरैको ध्यान आकर्षित गरेको थियो । मानिसले सोच्न थाले कि कुलीन को हुन् र तिनीहरूको पैसा कहाँबाट आयो ?

लन्डन विश्वविद्यालयका कानूनका प्राध्यापक कोजो कोरमका अनुसार लन्डनमा विदेशी कालो धनको असाध्यै ठूलो प्रवाह भएको छ ।

यस वर्षको जनवरीमा, कोरमले आफ्नो पुस्तक ‘अनकमन वेल्थः ब्रिटेन एन्ड द आफ्टरमाथ अफ एम्पायर’ प्रकाशित भयो । त्यसमा उनले बेलायतको शाही सम्पदाले यसको कानुनी र वित्तीय प्रणालीलाई कसरी असर गरेको छ भनेर वर्णन गरेका छन् ।

उनले बीबीसी लगायतका अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यमसँग भनेका थिए कि लन्डनले रुसीहरू मात्र होइन साउदी अरेबिया, नाइजेरियाली कुलीन र चिनियाँ अरबपतिका लागि पनि ढोका खोलेको छ । तिनीहरू सबैले लन्डनलाई लगानीको लागि विदेशी गन्तव्यको रूपमा प्रयोग गरेका छन् । ब्रिटिश साम्राज्यको पतन पछि त्यसले महत्वपूर्ण भूमिका खेले । जसरी यो शहर पुनस्थापित भएको छ ।
ब्रिटिश ओभरसीज टेरिटोरी, केम्यान टापु, ब्रिटिस भर्जिन आइल्याण्ड र बर्मुडा लगानीको प्रमुख गन्तव्य बनेको छ । जुन हाल विश्वको तीनवटा ठूला कर हेवन क्षेत्र समेत हुन् ।

धेरै कुलीनहरू भर्खरै बेलायत आएका छन् । गोल्डेन भिसा प्रणालीले उनीहरूलाई त्यसो गर्न सजिलो बनाएको छ । बेलायती सरकारमाथि आन्तरिक र अन्तर्राष्ट्रिय दबाब बढ्दै गएकाले यस वर्षको फेब्रुअरीमा यो प्रणाली बन्द गर्नुपरेको थियो ।

सन् २००८ मा बेलायती सरकारले टियर १ भिसा योजना ल्यायो र यसमार्फत् आधिकारिकरूपमा विश्वभरका हजारौं अरबपतिका लागि देशको ढोका खोलेको थियो । कूल १० लाख पाउण्ड लगानी गरेका उद्यमीलाई यो भिसा दिइएको थियो । २०१४ मा यो रकम २० लाख पाउन्डमा बढाइएको थियो ।

कार्यक्रमले यी भिसा धारकहरूलाई बेलायतमा आफ्नो परिवारसँग स्थायी बसोबासको लागि आवेदन दिन अनुमति दिएको थियो। तपाईले लगानी गरेको रकम अनुसार भिसा पाउनुहुनेछ ।

स्पेन, पोर्चुगल र ग्रीसजस्ता अन्य युरोपेली देशहरूले पनि कम लगानीमा यस्तै योजनाहरू प्रस्ताव गर्छन् ।

तर, युक्रेनमा रुसी आक्रमणपछि स्पेन, पोर्चुगल र ग्रीसले रसियाली नागरिकलाई गोल्डेन भिसा दिन बन्द गरेका छन् ।

बेलायतको गृह मन्त्रालयको विवरण अनुसार यो कार्यक्रम सुरु भएदेखि अहिलेसम्म २ हजार ५८१ रुसी नागरिकलाई लगानीकर्ता भिसा जारी गरिएको छ । रुसी हस्तक्षेप पछिको अनुसन्धानपछि बेलायती संसदको खुफिया समितिले २०२० मा प्रतिवेदन प्रकाशित गरेको थियो । यसबाट बेलायतमा रुसको प्रभाव अब ‘नयाँ सामान्य’ भएको पुष्टि भएको छ ।

बेलायतका क्रमशः सरकारहरूले रुसी कुलीन वर्ग र उनीहरूको पैसालाई खुल्ला हातले स्वागत गरे, रिपोर्टमा भनिएको छ। पुटिनको नजिकका धेरै रुसीहरू छन् जो यहाँ व्यापार, राजनीति र सामाजिक जीवनमा विशेष गरी ’लन्डनग्राद’ मा राम्ररी एकीकृत भएका छन् ।

बेलायती संसदको विदेश मामिला समितिले दुई वर्षअघि सार्वजनिक गरेको दोस्रो प्रतिवेदनअनुसार रुस हुँदै पैसा भित्र्याउन मनी लान्ड्रिङ भइरहेको छ । तर बेलायती सरकारले यो कुरालाई बेवास्ता गरेको छ ।

बेलायती सरकारले यस समस्यालाई बेवास्ता गरिरहे र अन्ततः यसलाई प्रणालीमा प्रवेश गर्न अनुमति दियो भनी ज्यििष्लनकधयचतज विश्वास गर्छन् ।

लण्डन विश्वविद्यालयको कोरमले लामो समयसम्म बेलायतलाई आर्थिक लाभ दिने देखिएकाले सरकारले यसलाई बेवास्ता गरेको विश्वास गरेको छ ।

बेलायत एक ठूलो वित्तीय र कानूनी केन्द्रका रुपमा परिचित छ । त्यसबाट धेरै पैसा सम्पूर्ण देश र यसको विदेशी क्षेत्रहरूमा पुगेको छ ।

तर, सामान्य बेलायती नागरिकको हकमा त्यस्तो हुँदैन । बेलायतले आफूलाई त्यस्तो विशेष हबको रूपमा राखेकोले पनि लन्डनमा घरको मूल्यमा उल्लेखनीय वृद्धि भएको छ ।

बेलायतका एक हजार रुसी, कम्पनी र अन्य व्यापारिक संस्थामाथि प्रतिबन्ध लगाइएको छ । यसमा ५० भन्दा बढी कुलीन वर्ग र तिनका परिवार समावेश छन् । उनीहरुको कुल सम्पत्ति १०० अर्ब पाउण्ड बराबर छ । यसपछि मानिसले लन्डनग्राड समाप्त हुन सक्छ भन्ने महसुस गर्न थालेका छन् ।

प्रतिबन्ध लगाइएकामा चेलेसा एफबीका मालिक रोमन अब्रामोविच, अलिगार्च ओलेग डेरिपास्का र रुसी बैंक भिटीबीका अध्यक्ष आन्द्रे कोस्टिन छन् । उनको बेलायतमा रहेको सम्पत्ति रोक्का गरिएको छ ।

बेलायती सरकारले यी व्यक्तिहरूको व्यापारिक साम्राज्य, सम्पत्ति र सम्पर्क रसियासँग रहेको बताएका छन् । तर, अब्रामोभिचले यसलाई अस्वीकार गरेका छन् ।

अधिकांश कुलीन लन्डनमा कहिल्यै बसेका छैनन् । तर, तिनीहरूको सम्पत्ति र पैसा भने त्यहाँ छ । ओलिगार्क र पुटिनलाई समर्थन गर्ने रूसी व्यवसायीको विरोध बढ्दै गएको छ । अब यहाँबाट निस्केर आफ्नो पैसा कतै लुकाउनुपर्छ भन्ने उनीहरुलाई लागेको छ ।

परिवर्तन वास्तविक रुपमा हुनुपर्ने धारणा राख्दै जानकारहरुले कानुनी परिवर्तनले मात्र सहयोग नगर्ने बताएका छन् । विदेशी पैसा निम्त्याउने राजनीतिक दृष्टिकोणमा पनि परिवर्तन हुनुपर्ने देखिन्छ । त्यसका साथसाथै बेलायतले ओभरसीज टेरिटोरीका बारेमा पनि आफ्नो दृष्टिकोणमा परिवर्तन गर्नुपर्ने आवाज उठेको छ ।

यो पनि हुन सक्छ । यतिबेला विश्वको जुनसुकै ठाउँबाट पनि शकांसपद पैदा बेलायत आइरहेको छ ।

यद्यपि, रूसी ओलीगार्कका लागि समस्या खडा भएका छन् । जसले सबैभन्दा विलासी रेस्टुरेन्टमा पुग्छन् । बेलग्राभियाको निजी बगैंचाहरू पनि उनीहरुका लागि योय बनेको छ ।

यस समयमा लन्डनग्राडो र मस्कोको ब्रिटिश ड्रीम समाप्त हुने अवस्थामा छ । पुटिन युद्धका कारण यसले झट्का महसुस गरेको छ । युक्रेन युद्धले अब अवस्था कस्तो हुने हो भन्ने बारेमा अहिल्यै केही बताउन सकिने अवस्था छैन । विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यमहरुको सहयोगमा