बालबालिकालाई कसरी सिकाउने जागिर र व्यवसाय ?
कोमल ६ वर्ष पुग्न लागिन् । उनकी दिदी शीतल ९ वर्षकी भइन् । कोमल र शीतलकी आमा आज निकै राम्री भएर बाहिर निस्कने तयारी गर्दै छिन् ।
यो देखेर कोमल प्रश्न गर्छिन्, ‘आमा कहाँ जान लाग्नुभएको ?’
आमाः जागिर खान ।
कोमलः म पनि खान जान्छु नि ! के-के खान पाइन्छ ? चकलेट पनि पाइन्छ ?
आमाः शीतल ! बहिनीलाई भन्देऊ त, म कहाँ जान लागेको ।
शीतलः जागिर भनेको मलाई पनि थाहा छैन । बुवालाई थाहा होला कि !
कोमलः बुवा ! आमा कहाँ जान लाग्नुभएको ?
बुवाः कोमल, शीतल ! ल यता आओ । म भन्छु । आमालाई तयार हुन देओ ।
कोमलः हवस् बुवा ।
शीतलः हवस् बुवा
बुवाः ल सुन । जागिर भनेको काम गर्नु हो । हेर, तिम्रो विद्यालयमा तिमीहरुलाई शिक्षकहरुले पढाउँछन् । त्यसरी पढाउनुलाई पढाउने काम भनिन्छ । पढाएबापत उनीहरुले पैसा पाउँछन् । यस्तै सुन्तली दिदी हाम्रो घरमा हरेक दिन बिहान आउँछिन् । घर सफा गर्छिन् । यो पनि काम हो । यो काम गरेबापत हामीले सुन्तली दिदीलाई पैसा दिनुपर्छ । अस्ति हामी बैंकमा गयौँ । बैंकमा पनि मानिसहरु काम गरिरहेका थिए । उनीहरुलाई पनि काम गरेबापत बैंकले पैसा दिन्छ । तिमीहरुले प्रहरीलाई देखेका छौ नि ! उनीहरुले सुरक्षा दिने काम गर्छन् । आपत परेका बेला हामीलाई सहयोग पनि गर्छन् । चोर पकड्छन् । यो गरेबापत उनीहरुले पनि पैसा पाउँछन् । तिमीहरुकी आमा पनि आजबाट काम गर्न जान लाग्नुभएको हो । अब आमाले पनि काम गरेबापत पैसा पाउनुहुन्छ । काम गर्न जानुलाई नै हामी जागिर खानु पनि भन्छौँ । पैसा पाउने गरी केही न केही काम गर्नुलाई रोजगार हुनु पनि भनिन्छ ।
कोमलः (अलि ठूलो स्वरमा) आमा ! तपाईंले काम गरेर पाएको पैसाले मलाई चकलेट अनि खेलौना ल्याइदिनुहोस् है ।
शीतलः काम गरेपछि पनि पैसा बनाउन सकिने रहेछ है बुवा ।
बुवाः बहुत राम्रो कुरा गर्यौ शीतल । काम गरेर पनि पैसा बनाउन सकिन्छ । पैसा बनाउन काम गर्न आवश्यक छ । काम गरेर आएको पैसाले लुगा किन्न सकिन्छ । खानेकुरा किन्न सकिन्छ । जुत्ता-चप्पल किन्न सकिन्छ । स्कुलको शुल्क तिर्न सकिन्छ । रमाइलो ठाउँ घुम्न जान पाइन्छ । चाहेको खेलौना किन्न सकिन्छ । चिडियाखाना घुम्न जान सकिन्छ । अनि बचेको पैसा बैंकमा राख्यो भने पैसा पनि धेरै हुँदै जान्छ ।
कोमलः (मुस्काउँदै) अनि बैंकमा राखेको पैसाले बच्चा पनि पाउँछ !
बुवाः कति रमाइलो कुरा गरेको कोमल । हो नि ! बैंकमा राखेको पैसामा ब्याज (बच्चा) पनि पाइन्छ । तर, हामीले काम नै गरेनौँ भने कसरी पैसा आउँछ होला त ? अनि हामीसँग कसरी धेरै पैसा हुन्छ त ?
आमाः बाई कोमल, शीतल ! राम्ररी बस है बुवासँग । म भरे चाँडै आउँछु ।
शीतलः कति बेला आउनुहुन्छ आमा ?
आमाः म आइहाल्छु नि चाँडै ।
बुवाः दिनमा कति घन्टा काम गर्ने भन्ने नियम हुन्छ । जस्तो कि सुन्तली दिदीलाई हामीले हरेक दिन दुई घन्टा काम दिएका छौँ । उनी यहाँ आएर दुई घन्टा काम गर्छिन् । दुई घन्टा पूरा भएपछि जान्छिन् । हामीले उनलाई काम दिएको हो । योचाहिँ दिनभरको काम होइन । सामान्यत: दिनको आठ घन्टा काम गरिन्छ । जस्तै: अस्ति हामी बैंकमा गयौँ । बैंकमा काम गर्नेहरु दिनको आठ घन्टा काम गर्छन् । यसरी काम गर्ने मानिसलाई कामदार या कर्मचारी पनि भनिन्छ । कसै-कसैले मजदुर पनि भन्छन् ।
शीतलः उसो भए म पनि आमासँगै काम गर्न जान्छु नि ! अनि मसँग पनि धेरै पैसा हुन्छ ।
बुवाः गज्जबको कुरा गर्यौ । तिमी पनि काम गर्न सक्छ्यौ । तिमीले घरमै बुवा-आमालाई सक्ने जति काम सघाउन सक्छ्यौ तर अरुकहाँ गएर काम गर्न सक्दैनौ । त्यसरी काम गर्न तिम्रो उमेर पुग्दैन र त्यो कानुनविपरीत हुन्छ । कानुनले तोकेको उमेर पुगेपछि मात्र तिमी अरुकहाँ गएर काम गर्न सक्छ्यौ । तर, अहिले पनि तिमी युट्युब भिडियोहरु बनाउन सक्छौ । बाल कलाकारका रुपमा काम गर्न सक्छौ । गीत गाउन सक्छौ । नाटकहरु खेल्न सक्छौ । यसबापत पनि पैसा पाउन सकिन्छ । संसारमा बालबालिकाले यसरी पनि धेरै पैसा बनाउने गर्छन् । तर, कसैकहाँ भाँडा माझ्ने वा घर सफा गर्ने, बारी खन्ने, भारी बोक्ने, पसलमा काम गर्ने, होटल रेस्टुराँमा गएर काम गर्ने जस्ता काम गर्न भने पाइँदैन । तिम्रो उमेर पुगेपछि भने यी सबै काम गर्न सक्छौ ।
शीतलः बुवा अनि के-के गर्यो भने पैसा पाउन सकिन्छ ?
बुवाः धेरै तरिकाबाट पैसा पाउन सकिन्छ । जस्तै: बारीमा फलाएको साग बेचेर पैसा बनाउन सकिन्छ । फलफूल बेचेर पैसा बनाउन सकिन्छ । राम्रा-राम्रा चित्र बनाएर बिक्री गरेर पैसा बनाउन सकिन्छ । माटाका भाँडा बनाएर पनि पैसा बनाउन सकिन्छ । बारीको फूल बेचेर पनि पैसा आउन सक्छ । पैसाका लागि अरुकहाँ नै गएर काम गर्नुपर्छ भन्ने पनि छैन । यसरी आफ्नै काम गर्नुलाई चाहिँ स्वरोजगार भनिन्छ । तिमीलाई थाहा छ- तिम्रो साथी दीपाको घरमा पसल छ । उनका बुवा पसलमा बसेर चिया, चिनी, चामल, चकलेट, बिस्कुट, कोक बिक्री गरिरहनुभएको हुन्छ । पसल चाहिँ उहाँको व्यवसाय हो । अरुकहाँ नगई आफ्नै केही गर्नु र पैसा कमाउनुलाई चाहिँ स्वरोजगार भनिन्छ ।
शीतलः व्यवसाय भनेको चाहिँ के हो बुवा ?
बुवाः पैसा आउने गरी नियमभित्र रहेर गरिने कामलाई व्यवसाय भनिन्छ । जस्तै: तिम्रा साथीका बुवाको पसल छ । त्यसलाई हामी व्यवसाय भन्छौँ । अन्यत्रबाट सामान ल्याउनु र चाहिने मानिसलाई बेच्नु पनि एक प्रकारको व्यवसाय नै हो । जस्तै: हामी तरकारी किन्न जान्छौँ । मानिसले हामीलाई तरकारी बिक्री गरिरहेका हुन्छन् । यसरी तरकारी बेच्नु पनि व्यवसाय हो । लुगा सिलाउनु पनि व्यवसाय हो । पसल गर्नु पनि व्यवसाय हो । कुखुरा पालेर बेच्नु पनि व्यवसाय हो । युट्युबमा भिडिओ बनाएर राख्नु पनि व्यवसाय हो । चित्र बनाएर बेच्नु पनि व्यवसाय हो । कपडा बिक्री गर्नु पनि व्यवसाय हो । कपाल काट्नु पनि व्यवसाय हो । व्यवसाय यस्ता धेरै प्रकारका हुन्छन् ।
शीतलः अनि व्यवसाय कस्ता-कस्ता हुन्छन् ?
बुवाः व्यवसायमा आफूसँग भएको वा अरुबाट किनेर ल्याएको बस्तु (सामान), सीप वा सेवा बेचिन्छ । सामान बेच्दा किनेर ल्याएको भन्दा बढी मूल्यमा बेचिन्छ । तर, कहिलेकाहीँ कममा पनि बेच्नुपर्ने हुन्छ । तिम्रो साथीको बुवाको पसलबाट हामी चिनी किनेर ल्याउँछौँ । उहाँले चिनी आफैँ बनाउनु हुन्न । अरु कसैको पसलबाट किनेर ल्याउनुहुन्छ । त्यस्तै हामी साबुन किनेर ल्याउँछौँ । साबुन पनि पसलेले कसैबाट किनेर ल्याएर बेच्नका लागि राखेको हुन्छ । कोकाकोला किनेर ल्याउँछौँ । त्यो पनि पसले आफैँले बनाउँदैनन् । तर, कतिपय सामान हामी आफैँ बनाएर पनि बेच्छौँ । कतिपय अवस्थामा भने हामीसँग व्यवसाय भए पनि बेच्ने बस्तु वा सामान हुँदैन । जस्तै: कपाल काट्ने व्यवसाय गर्नेले हाम्रो कपाल काटेर पैसा लिइरहेका हुन्छन् । यस्तो व्यवसायलाई चाहिँ सेवामूलक व्यवसाय भनिन्छ । जहाँ अरुलाई सेवा दिइन्छ तर बेच्ने सामान नै चाहिँ हुँदैन ।
कोमलः अनि साथीको बुवाले चकलेट पनि बनाउनुहुन्छ ?
बुवाः चकलेट आफैँ बनाउनु हुन्न । अरु कसैबाट ल्याउनुहुन्छ ।
शीतलः अनि ती सबै कुरा कसले बनाउँछ त ?
बुवाः उद्योगमा बन्छन् । चिनी बनाउने, कोक बनाउने, चकलेट बनाउने, चाउचाउ बनाउने ठाउँलाई उद्योग भनिन्छ । त्यहाँ मेसिन हुन्छ । अनि मेसिन र मानिसले काम गर्छन् । मानिसले काम गरेबापत पैसा पाउँछन् । मेसिनले चाहिँ काम गरेको पैसा पाउँदैन । त्यसैले उद्योग सुरु गर्यो भने मानिसले काम पाउँछन् । त्यसले रोजगारी दिन्छ ।
कुनै उद्योगमा धेरै मानिस काम गर्छन् । कुनैमा थोरै । त्यसैले उद्योग साना र ठूला हुन्छन् । हामीले लगाउने कपडा पनि उद्योगमा बन्छ । जुत्ताको पनि उद्योग हुन्छ । पाउरोटीको पनि उद्योग हुन्छ । खेलौनाको पनि उद्योग हुन्छ । तिमीलाई थाहा छ, अस्ति तिहारमा हामी सेलरोटी पकाउने पिठो बनाउन चामल पिस्न गएका थियौँ नि ! त्यहाँ चामल पिस्ने मेसिन थिए । अनि त्यहाँ काम गर्ने अंकलले मेसिनमा चामल लगाएर पिसे । त्यो पनि एउटा उद्योग हो । अनि हामीले चामल पिसेको पैसा दियौँ । उद्योगमा सामान कसरी बन्छ भनेर हामी युट्युबमा भिडियो पनि हेर्न सक्छौँ । चकलेट, पाउरोटी, बिस्कुट कसरी बन्छ भनेर भिडियो हेर्न सकिन्छ ।
शीतलः धेरै उद्योग भयो भने धेरै मानिसले काम गर्न पाउने रहेछन् होइन त बुवा ? अनि उनीहरुसँग धेरै पैसा हुन्छ । काम गरेपछि उनीहरुका बच्चालाई चाहिने कपडा, कापी, किताब किन्ने र स्कुलको फि तिर्ने पैसा पनि हुने रै’छ । अनि रमाइलो ठाउँमा घुम्न पनि जान पाउने रहेछन् ।
कोमलः हामी पनि चकलेट उद्योग बनाऊँ न बुवा । अनि हामीसँग धेरै चकलेट हुन्छ नि !
बुबाः हुन्छ नानु ।
शीतलः कोमल आऊ तिमी र म चकलेट कसरी बनाउने रहेछ भनेर भिडिओ हेरौँ अनि धेरै चकलेट बनाऊँ ।
कोमल र शीतल युट्युबमा चकलेट कसरी बन्छ भनेर भिडिओ हेर्न थाल्छन् । बुबा घरको कामतिर लाग्छन् ।
(भट्टराई सेयर बजार विश्लेषक हुन् । भट्टराईले त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट लगानी व्यवस्थापनमा स्नातकोत्तर र क्यानडाबाट फाइनान्सियल प्लानिङमा पोस्ट ग्य्राजुएट र सेयर बजारका बारेमा क्यानेडियन सेक्युरिटिज कोर्स तथा बिमाका बारेमा जीवन बिमा कोर्ससमेत गरेका छन् । उनले सेयरबाट करोडपति, सेयर मन्त्र, नेपालको सेयर बजार, सेयरको आधारभूत विश्लेषण, सेयरको प्राविधिक विश्लेषण, हाउ टु इन्भेस्ट इन स्टक मार्केट, जीवन बिमा जस्ता किताब लेखेका छन् ।)
यो पनि पढ्नुहोस्
क्लिकमान्डु
