अब बैंकका सबै शाखाका प्रत्येक फाइलको छुट्टै अडिट गर्नुपर्ने, राष्ट्र बैंकले बनाउँदैछ यस्तो कार्यविधि

काठमाडौं । अब बैंकहरुको प्रत्येक शाखा कार्यालयको स्थलगत सुपरिवेक्षण हुने भएको छ । हालसम्म बैंकहरुको केन्द्रिय कार्यालय र सीमित शाखा कार्यालयको नमुना फाइलहरुको मात्रै सुपरिवेक्षण गर्दै आएको राष्ट्र बैंकले अब भने प्रत्येक शाखाको स्थलगत सुपरिवेक्षण गर्ने भएको हो ।

राष्ट्र बैंकले बैंकको शाखालाई वर्गिकरण गरेर शाखा कार्यालयको ‘ब्राञ्च अडिटिङ’ गराएर स्थलगत सुपरिवेक्षणलाई पारदर्शी र प्रभावकारी बनाउन लागेको हो ।

जसका लागि राष्ट्र बैंकले ‘ब्राञ्च अडिटिङ’ कार्यविधिसमेत तयार गरिसकेको छ । उक्त कार्यविधि राष्ट्र बैंकका सञ्चालक सुबोधलाल कर्णको संयोजकत्वमा तयार गरिएको हो । जसमा राष्ट्र बैंकका २ जना डेपुटी गभर्नर, आइक्यान र नेपाल बैंकर्स संघ सदस्यकारुपमा रहने छन् भने राष्ट्र बैंकको बैंक सुपरिवेक्ष विभाग सदस्य सचिव रहने छ ।

‘ब्राञ्च अडिटिङ’ कार्यविधि ०७८ बैशाखमा जारी हुने र त्यसको कार्यन्यवन बैंकहरुले आर्थिक वर्ष ०७८/७९ को पहिलो महिना अर्थात् साउनबाटै गर्नु पर्ने राष्ट्र बैंकका सञ्चालक सुबोधलाल कर्णले जानकारी दिए ।

‘असार मसान्तपछि बैंकहरुले ‘ब्राञ्च अडिटिङ’ कार्यविधिअनुसार राष्ट्र बैंकले तोकेको ब्राञ्चको लेखा परिक्षण गराउनु पर्छ,’ सञ्चालक कर्णले क्लिकमाण्डूसँग भने, ‘यो कार्यविधि लागू भएपछि बैंकहरुको कुनैपनि गल्ती राष्ट्र बैंकको नजरमा लुक्न सक्दैन ।’

पहिलो चरणमा वाणिज्य बैंकहरुमा ब्राञ्च अडिटिङ कार्यविधि लागू गराएपछि क्रमिकरुपमा विकास बैंक र वित्त कम्पनीमासमेत सो कार्यविधि लागू गराइने उनले जानकारी दिए ।

विश्वका अन्य मुलुकका बैंकिङ क्षेत्रमा भइरहेको अभ्यासलाई राष्ट्र बैंकले नेपालको बैंकिङ क्षेत्रमा भित्र्याएको हो । बैंकिङ व्यवसायलाई पारदर्शी र बिश्वसनिय बनाउनका लागि नेपालमा पहिलो पटक सो कार्यविधि लागू गर्न खोजिएको उनको भनाइ छ ।

यसरी हुन्छ ब्राञ्च अडिटिङ

‘ब्राञ्च अडिटिङ’ कार्यविधि जारी भएपछि बैंकहरुले आफ्ना शाखा कार्यालयहरुलाई ‘क’ ‘ख’ र ‘ग’ गरी ३ वर्गमा विभिजन गर्नु पर्ने हुन्छ । बढी कारोबार हुने शाखालाई ‘क’, मध्यम कारोबार हुने शाखालाई ‘ख’ र र न्यून कारोबार हुने शाखालाई ‘ग’ वर्गमा विभाजन गर्नुपर्छ ।

यसरी छुट्याइएका शाखा कार्यालयको नामावाली बैंकहरुले राष्ट्र बैंकमा पठाउनुपर्छ । र, ती शाखा कार्यालयको अडिटिङ गर्ने चार्टर्ड एकाउन्टेन्ड राष्ट्र बैंकले नै तोक्ने छ ।

शाखाको लेखापरीक्षण गर्ने चार्टर्ड एकाउन्टेन्डहरु सम्बन्धित बैंकको आन्तरिक तथा बाह्य दुबैतर्फ लेखापरीक्षण गर्ने कार्यमा संलग्न नभएको हुनुपर्छ ।

‘यसका लागि हामीले चार्टर्ड एकाउन्टेन्डको संस्था (आइक्यान) मा पत्राचार गरिसकेका छौँ, त्यहाँको समवन्यमा बैंकअनुसार अडिट गर्ने चार्टर्ड एकाउन्टेन्ड छुट्याइन्छ,’ कर्णले भने ‘सम्बन्धित बैंकमै अडिट गरिरहेको चार्टर्ड एकाउन्टेन्डलाई सो बैंकको कुनै पनि शाखा कार्यालय अडिट गर्न दिइँदैन ।’

त्यही बैंकमा काम गरिरहेको चार्टर्ड एकाउन्टेन्डलाई अडिट गर्न दिँदा उसले गल्ती लुकाउने सम्भावना भएकाले यस्तो व्यवस्था गरिएको उनको भनाई थियो ।

बैंक ब्राञ्च अडिट कार्यविधिअनुसार बैंकहरुको अडिट गर्न ६ वटा बुँदा तोकिने छ । जसमा कर्जा प्रवाह, निक्षेप संकलन र खराब कर्जा अनुपात मुख्य हुने उनले जानकारी दिए ।

सञ्चालक कर्णका अनुसार १ सय ५० भन्दा बढी ब्राञ्च भएका बैंकको १५ प्रतिशत र सोभन्दा बढी भएमा १० प्रतिशत ब्राञ्चको पहिलो चरणमा अडिट गरिने छ । यसरी अडिट गरिने ब्राञ्च छुट्याउँदा प्रत्येक प्रदेशमा कम्तीमा २ वटा कार्यालय पर्ने गरी राष्ट्र बैंकले छुट्याउने छ ।

तर बागमती प्रदेशको हकमा भने १ वटा अतिरिक्त ब्राञ्चको समेत थप अडिट हुनेछ । ५ वर्षदेखि ७ वर्षको बीचमा सबै बैंक तथा वित्त कम्पनीको शतप्रतिशत ब्राञ्च अडिट गर्ने लक्ष्य राष्ट्र बैंकले राखेको छ ।

तर चार्टर्ड बैंक र नबिल बैंकजस्ता थोरै शाखा भएका बैंकहरुको हकमा भने समानुपातिक ब्राञ्च अडिटको नभइ राष्ट्र बैंकले नै संख्या तोक्नेछ ।

राष्ट्र बैंकले तोकेको बुँदामा आधारित भएर मुख्य अडिटरले सम्बन्धित ब्राञ्चको सम्पूर्ण फाइल अडिट गर्छ भने फाइनल अडिटरले नमुना फाइल हेरेर रिपोर्ट तयार पार्छ । तोकिएको ब्राञ्चमा अडिटरले १ महिनाभित्र अडिट गरी राष्ट्र बैंकको सम्बन्धित सुपरिवेक्षमा रिपोर्ट पेश गर्नु पर्ने छ ।

सोही रिपोर्टलाई आधार बैंक तथा वित्त कम्पनीका वास्तविकता थाहा भई राष्ट्र बैंकले के कस्ता सुधार गर्नुपर्ने हो, के कस्तो दण्ड तथा जरिवाना गर्नुपर्ने हो त्यसको निक्र्योल गर्ने उनको भनाइ छ ।

ब्राञ्च अडिट गर्दा हुने खर्च कसले कति ब्यहोर्नु पर्छ ?

राष्ट्र बैंकले ‘ब्राञ्च अडिटिङ’ कार्यविधि लागू गरी चार्टड एकाउन्टेन्डको नाम आइक्यानले पठाउने छ । आइक्यानले पठाएको चार्टर्ड एकाउन्टेन्डको नामावलीबाट बैंकहरुको शाखा कार्यालय अडिट गर्ने अडिटर राष्ट्र बैंकले तय गर्ने छ । तर सो काममा लाग्ने सम्पूर्ण खर्चको भार भने सम्बन्धित बैंकले नै लिनु पर्ने छ ।

बैंकको ब्राञ्च अडिट गर्ने अडिटरको पारिश्रमिक पनि राष्ट्र बैंकले नै तय गरेको छ । जसमा बैंकले वर्गिकरण गरेका आफ्ना ब्राञ्चमा ‘क’ वर्गको ब्राञ्च अडिट गर्ने अडिरको पारिश्रमिक १ लाख रुपैयाँ, ‘ख’ वर्गका ब्राञ्च अडिट गर्ने अडिटरको ८० हजार रुपैयाँ र ‘ग’ वर्गको ब्राञ्च अडिट गर्ने अडिटरको पारिश्रमिक ६० हजार रुपैयाँ निर्धारण गरिने कर्णले जानकारी दिए ।

प्रदेशगतरुपमा गरिने ब्राञ्च अडिटिङको लागि राष्ट्र बैंकले सम्बन्धित प्रदेशका वा जिल्लाकै चार्टड एकाउन्टेन्ड प्राथमिकतामा राख्ने छ । तर पारिश्रमिकदेखि बाहेक अन्य थप खर्च भने आवश्यकताअनुसार बैंकले गर्नु पर्ने उनले जानकारी दिए ।

बैंक सुपरिवेक्षणलाई ‘ब्राञ्च अडिटिङ’

राष्ट्र बैंक अन्तर्गतको सम्बन्धित बैंक तथा वित्तीय संस्था सुपरिवेक्षण अनसाइट र अफसाइट गरी २ तवरबाट सुपरिवेक्षण गरिहेको छ ।

अनसाइट सुपरिवेक्षणमा राष्ट्र बैंकले कार्यालयमा नै रहेर बैंक तथा वित्तीय संस्थाले पठाएका वित्तीय विवरणका सुपरिवेक्षण गर्छ । त्यस्तै, अफसाइट अर्थात् फिल्डमै गएर वस्तुस्थिति बुझ्ने र प्रत्यक्ष बैंक तथा वित्तीय संस्थाका कारोबारको फाइल निक्र्योल गर्छ ।

तर यसरी गरिने सुपरिवेक्षणको प्रभावकारिकता कमजोर भएको हुँदा कतिपय बैंकहरुको वित्तीय विवरणलगायत कारोबारमा कमी-कमजोरी राष्ट्र बैंकले पत्ता लगाउन नसकेको सञ्चालक कर्णले बताए ।

‘स्थलगत सुपरिवेक्षणमा राष्ट्र बैंकबाट ५/६ जनाको टिम बनाएर सम्बन्धित बैंकमा जाने र आवश्यक केही फाइल मगाएर हेर्ने गरिन्थ्यो,’ उनले भने, ‘त्यसको आधारमा सम्पूर्ण संस्थाको अवस्था कस्तो छ फाइनल हुन्थ्यो, केही ब्राञ्चका एक दुई वटा फाइल हेर्दैमा सबै विवरणको वास्तविकता थाहा नहुने भएका यो कार्यविधि आवश्यक परेको हो ।’

यस्तो प्रकारका सुपरिवेक्षणको समय थोरै हुने भएकाले बैंकहरुको वास्तविक वित्तीय विवरण राष्ट्र बैंक तथा सम्बन्धित सरोकारवाला सामु नआएको उनले बताए ।

सोही कारण राष्ट्र बैंकले ‘ब्राञ्च अडिटिङ’ कार्यविधि ल्याएर सबै बैंकका ब्राञ्च अडिट गरी बैंकिङ क्षेत्रलाई थप पारदर्शी तथा विस्वसनिय बनाउने तयारी गरेको उनको भनाइ छ ।