अष्ट्रेलियामा पनि चरम ऊर्जा संकटः रुस र युक्रेन संघर्षको बाछिटा, कोइला आपूर्तिमा अवरोध

एजेन्सी । संसारभर कोइलाको आपूर्ति गर्ने अष्ट्रेलियामा ऊर्जा संकट चरम अवस्थामा पुग्यो भन्ने खबर सुन्दा आम विश्वले यसलाई कसरी लिएको होला ? जिज्ञासा स्वभाविक नै छ ।

विश्वव्यापीरुपमा ऊर्जा संकटको मार विस्तारित हुँदै गएको छ । रुस र युक्रेन संकटका कारण संकट गहिरिदै गएको छ । विशेषगरी खनिज तेलामा भएको मूल्यबृद्धिका कारण संकट यतिधेरै गहिरिएको छ कि अब त्यसको खास हिसाब गर्न समेत मुस्किल भइसकेको छ ।

कमजोर अर्थतन्त्र भएका अधिकांश देशलाई यसले आर्थिक जटिलताको डिलमा धकेलिदिएको छ । अष्ट्रेलिया आफैं कमजोर अर्थतन्त्र भएका देशका नागरिकको आर्कषक गन्तव्य हो । सोही गन्तव्यमा समेत ऊर्जा संकट विस्तारित भएको छ भन्ने सुन्दा र थाहा पाउँदा विश्व समुदायले जिभ्रो टोक्ने अवस्था सिर्जना भएको छ । विशेषगरी कोइलाका आश्रित अर्थतन्त्र र ऊर्जामा आएको बदलावका कारण अब सुखी र सम्पन्न भनिएको देश समेत संकटको डिलमा पुग्नु आफैंमा सोचनिय प्रश्न बनेर खडा भएको छ ।

विशेषगरी मूल्य क्यापदेखि बिजुली व्यापारको निलम्बनसम्म भइसकेको छ । युक्रेन युद्ध, कमजोर भइसकेको कोइला उत्खनन् केन्द्र, कोभिड प्रतिबन्ध तथा त्यहाँको बढ्दो जाडोका कारण ऊर्जा बजारमा सोच्दै नसोचिएको ‘तूफान’ सिर्जना भएको छ ।

त्यहाँको सरकारले आफ्ना नागरिकलाई बिजुली बचत गर्न भनिएपछि राष्ट्रिय बिजुली बजारमा थप चाप र दबाव सिर्जना भएको छ । ऊर्जा संकटका कारण बिजुलीको बिलहरूमा पनि भारी बृद्धि भएको छ ।

अष्ट्रेलियाको ऊर्जा बजारले सामना गरिरहेको पूण आँधीलाई योगदान गर्ने चारवटा कारकहरू सतहमा देखिएको छ । प्रश्न यो छ कि यो अल्पकालीन हुनेछ वा जाडो र सम्भावितरूपमा थप जटिल बन्छ भन्ने जिज्ञासा पनि उत्पन्न भएको छ ।

अष्ट्रेलियामा ऊर्जा संकटले मूल्य बढेको र आपूर्ति समस्याले देशको धेरैजसो पूर्वी भागलाई सताएको छ । संघीय ऊर्जामन्त्री क्रिस बोवेनले अघिल्लो गठबन्धन सरकारले संकटमा थप आगो लगाउने काम गरेको आरोप लगाएका छन् । यसको मतलब अस्ट्रेलियामा आज सामना गरिरहेका चुनौतीहरूको लागि तयार थिएन भन्ने देखिएको छ ।

तर, गठबन्धनले नयाँ सरकारलाई दोष लगाउन खोजेको छ । वास्तवमा संकटको कारण के हो र सरकारले यसको बारेमा के गर्न सक्छ ? भन्ने जिज्ञासा उत्तिकै छ ।

ऊर्जा मूल्यहरू पहिलो स्थानमा कसरी सेट गरिन्छ र कसले तिनीहरूलाई सम्बोधन गर्छ भन्ने विषय पनि यसमा जोडिएर आएको छ ।

ग्यास बजार अपारदर्शी छ, यसको मतलब थोरै मानिसहरूले वास्तवमा मूल्य के हो भनेर देख्न सक्छन् । जबकि, हामी प्रत्येक पाँच मिनेटमा बिजुलीको थोक मूल्य देख्न सक्छौं । थोक मूल्यमा, हामी हाम्रो घर र व्यवसायमा तारहरूमार्फत् उपलब्ध हुने इलेक्ट्रोनहरूको लागि जेनेरेटरहरूलाई तिर्ने लागतहरूको बारेमा कुरा गर्नुपर्छ ।

स्थानीय बासिन्दाहरूलाई ब्ल्याकआउट जोखिम कम गर्न बिजुली बचत गर्न भनिएकोले राष्ट्रिय बिजुली बजार निलम्बित भएको छ ।

औसत उपभोक्ताले आफ्नो खुद्रा बिलहरूमा तिर्ने लागतको लगभग एकचौथाइ मात्र उत्पादनको लागतसँग सम्बन्धित छ । यसको शीर्षकमा, पूर्वाधारको लागि काम गरिरहेका छौ भन्ने पनि देखाएको छ । जुन हामीले स्विच फ्लिक गर्दा शक्ति प्रदान गर्दछ, साथै ती सबै कष्टप्रद विज्ञापनहरूले हामीलाई हाम्रो खुद्रा बिक्रेता परिवर्तन गर्न आग्रह गर्दछ ।

तर, बिजुलीको मूल्य खुद्रा विक्रेता र ऊर्जा कम्पनीहरूमा मात्र छैन । त्यहाँ राष्ट्रिय र राज्य नियामक निकायहरू पनि छन् । जसमध्ये ध्यान दिनु पर्ने दुई खेलाडीहरू छन । भिक्टोरियन सरकार जसले त्यो राज्यको लागि बजार मूल्य निर्धारण गर्छ ।

एक अष्ट्रेलियाली ऊर्जा नियामक जसले दक्षिण–पूर्वका लागि मानक मूल्य निर्धारण गर्छ । क्वीन्सल्याण्ड, न्यू साउथ वेल्स र दक्षिण अष्ट्रेलियामा संकट बढेर गएको छ ।

तिनीहरूले साँच्चै मानक मूल्य निर्धारण गर्दैछन् जसले सामान्य बजारलाई बिजुलीको मूल्य कस्तो हुनुपर्छ भनेर संकेत गर्छ । विभिन्न खेलाडीलाई त्यो संख्याको नजिक पुग्न धक्का दिन्छ । यसलाई पूर्वनिर्धारित बजार प्रस्ताव भनिएको छ । के कम्पनीले पूर्वनिर्धारित बजार प्रस्ताव भन्दा बढी शुल्क लिन सक्छन ? भन्ने जिज्ञासा यसैसँग जोडिएर आएको छ ।

पूर्वनिर्धारित बजार प्रस्तावले बेन्चमार्क प्रदान गर्दछ र मूल्य निर्धारण गर्ने एक विशेष तरिका हो । खुद्रा बिक्रेताहरूले सामान्यतया ती मूल्यको वरिपरि प्रस्ताव गर्न खोज्छन् । तिनीहरू भन्दा थोरै तल होइन किनभने तिनीहरूले आफ्ना प्रतिस्पर्धी पनि तयार पारेका छन् ।

यदि पूर्वनिर्धारित बजार प्रस्तावभन्दा बढी शुल्क लगाइन्छ भने कम्पनी बदल्न र राम्रो सम्झौता प्राप्त गर्न सकिन्छ । यदि त्यसमा केही गरिएन भने तिर्नु पर्ने कुरा यही हो ।

अष्ट्रेलियाली ऊर्जा नियामक, जसले त्यो प्रस्ताव निर्धारण गर्छ । मानिसहरूलाई वरपर हेर्न प्रोत्साहित गर्दछ ।

गत महिना पूर्वनिर्धारित बजार प्रस्ताव कसरी बढ्दै गइरहेको थियो भन्ने संकेत मिलेको थियो । धेरैमा, यो १८ प्रतिशतले माथि जाँदैछ भन्ने थियो । तर प्रायः यो त्यो भन्दा कम नै छ । न्यू साउथ वेल्समा, उदाहरणका लागि, यसले सायद ११९ वा प्रति परिवार २२७ अमेरिकी डलर बराबर हुन पुगेको छ । तर दक्षिण अष्ट्रेलियामा, उदाहरणका लागि, औसतमा केवल १२४ बढी, र क्वीन्सल्याण्डमा भने बीच बीचमा मूल्य निर्धारण भएको छ ।

त्यसैले केही राज्यहरूमा नियमित घरपरिवारका लागि थप १८ प्रतिशत वा अर्को वर्षमा दुई सय डलर बराबर हुन जान्छ । अरूको लागि यो सम्भवतः ८ प्रतिशत बराबर छ ।

सामान्यतया सेप्टेम्बर २०२१ को त्रैमासिकपछि ऊर्जा महँगो हुँदै गइरहेको छ । अर्थतन्त्रहरू कोभिड प्रतिबन्धबाट बाहिर आउन थालेपछि त्यहाँ मागको बृद्धि भएको थियो । किनकि व्यवसायहरू बढ्दै गए र मानिसहरू अफिसहरूमा फर्किए । तर कोभिडले ऊर्जाको आपूर्तिलाई पनि प्रतिबन्धित गर्यो । यदि तपाइँसँग समान माग छ । तर, आपूर्ति कम छ भने मूल्यहरू बढ्ने नै छ ।

रुसले युक्रेनमा आक्रमण गर्नु र अरू सबै कुरालाई अर्को स्तरमा जानु अघि नै त्यो खास कारण बनीसकेको थियो ।

रसिया विश्वको सबैभन्दा ठूलो ऊर्जा निर्यातकर्तामध्ये एक हो । आक्रमणको कारण, रूसी तेल र ग्यासमा तुरुन्तै प्रतिबन्धहरू लगाइयो । त्यसोभए युरोप विशेषगरी र अरूले पनि अन्यत्रबाट ऊर्जाको स्रोतहरू खोज्न चर्काचर्की गर्न थाल्नुपरेको थियो । ऊर्जाको मूल्यहरू बढ्नुको मुख्य कारण यही थियो ।

यसैबीच, अष्ट्रेलियामा बिजुलीको सबैभन्दा ठूलो आपूर्तिकर्ता अझै पनि कोइला हो । तर, अष्ट्रेलियाको कोइला प्लान्टहरू पुरानो हुँदै गएका छन् ।

तीमध्ये धेरै बन्द गरेर राखिएको छ । त्यहाँ मर्मत कम छ र त्यहाँ धेरै ब्रेकडाउनहरू छन् । हालका हप्ताहरूमा कोइला क्षमताको एकतिहाइ मात्र प्रयोग भएको छ । जुन मूल्यहरू बढ्न थाल्नुको अर्को मुख्य कारण हो । त्यसमाथि बाढीले कोइला आपूर्ति प्रभावित भएको छ ।

त्यसपछि जाडोसँगै माग बढ्छ । अष्ट्रेलियामा दिगो ऊर्जाको प्रयोग सबैभन्दा बढी हुन्छ । भिक्टोरिया जस्ता ठाउँहरूको लागि त्यहाँ धेरै ग्यास तताउने छ, र यसले जेनेरेटरहरूको लागि सामान्यतया व्यस्त समय हो भनेर थप तनाव दिन्छ ।

अष्ट्रेलियाको ऊर्जा बजारको सामना गरिरहेको यो अवस्थामा योगदान गर्ने चार कारकहरू छन । ऊर्जा लागतको सामान्य वृद्धि, रूसी आक्रमण, कोइला आउटेज र मौसम जोडिएको छ ।

प्रश्न यो छ कि यो केवल छोटो अवधिको समस्या हो वा जाडो र सम्भावित रूपमा बाहिरी दबावको प्रभाव हो त्यसको समेत खोजी गर्नुपर्ने देखिन्छ ।

बजार नियमहरूमा अन्तर्निहित मूल्य सीमा छन् । थोक मूल्यहरू धेरै लामो समयको लागि धेरै उच्च छन् भने, सीमाहरू स्वचालित रूपमा अगाडि बढ्छ । गणना सात–दिनको चक्रमा आधारित हुन्छ । यदि मूल्यहरू कुनै पनि १.४ मिलियन डलर भन्दा कम भएमा । वा राज्य, नियामकले ४०० अमेरिकी डलर बराबर भएको अवस्थामा झनै निर्धारण गर्छ ।

जुन १२ देखि क्वीन्सल्याण्डमा शुरु भएको समस्या हो यो । बजारमा अन्य ४ राज्यहरूमा केही दिनभित्रमा सीमा लगाइयो । एउटा परिणाम, यद्यपि, जेनेरेटरको धुवाले बजारमा किनेको ग्यास र कोइलाको बढ्दो लागतलाई पनि देखाएको छ । त्यसलाई ध्यानमा राखेर त्यो मूल्यमा पैसा गुमाउने अवस्था आएको छ । ग्याँस प्लान्टको दक्षतामा निर्भर गर्दै गएको छ ।

उदाहरणका लागि, यसले ३०० अमेरिकी डलरमा बेच्न सक्ने १ मेगावाट घण्टा बराबरको उत्पादनका लागि ४०० डलर बराबरको खर्च हुन जान्छ ।

आपूर्ति अन्तर घट्दै जाँदा, नियामकहरूले त्यसपछि यी जेनेरेटरहरूलाई कुनै पनि नोक्सानको लागि क्षतिपूर्तिको प्रतिज्ञा पूरा गर्नुपर्छ ।

तिनीहरूले राम्रो भुक्तानीको लागि आवेदन गर्नुपर्नेछ । ढिलाइ भएमा ५ महिना जति लामो हुन सक्छ ।

अस्ट्रेलियन इनर्जी मार्केट अपरेटरले बुधवार पूर्वीराज्यहरूमा सेवा दिने थोक बजारमा प्लगलाई प्रभावकारीरूपमा तान्यो । किनभने आउटपुट अर्डर गर्न रिंग–ए–जेनेरेटर प्रक्रिया पूर्वानुमान कमीको कारणले गर्दा समस्या भएको थियो ।

नियामकले कमान्ड र कन्ट्रोलजस्तो प्रणाली स्थापना गर्नेछ जसले एउटा साधारण ठाउँ जहाँ उत्पादकले आफ्ना सबै उपलब्धताहरू राख्न सक्छन् । यसलाई सरल र विधिवतरूपमा पठाउन सकिन्छ ।

एकपटक हामी यसलाई सञ्चालन गर्न सक्छौं र उत्पादकले उपलब्धता फिर्ता लिएको देख्न नसकेपछि हामी बजार पुनः शुरु गर्नेछ । नियामकहरूले हरेक दिन अवस्थाको मूल्यांकन गर्नेछ ।

पूरैराष्ट्रिय विद्युत बजार ठप्प भएको यो पहिलो पटक हो । त्यसैले यसमा केही नवीनता छ । यसअघि, तस्मानिया र दक्षिण अष्ट्रेलिया जस्ता एकल बजारहरूले २०१६ मा पनि यस्तै समस्या देखिएको छ ।

हदसम्मका समस्याहरू कोइला प्लान्टहरूको कम उपलब्धता र जाडोको चिसोका कारण उच्च मागमा आधारित छन् । यो बजार सामान्य सञ्चालन सुरु हुन केही समय वा सायद महिना भन्दा बढी समय लाग्न सक्छ ।

कटौतीको समयमा, उत्पादकको लागत नै बढी पर्न जाँदा अप्रिय निर्णय गर्नु परेको छ । सोही कारण साँझको समयमा समेत बिजुली आपूर्तिमा समस्या खडा हुनेछ । नियन्त्रणका लागि अब सर्वोत्तम उपाय के हुन सक्छ भनेर खोजी गर्नुपर्ने अवस्थाको सिर्जना भएको छ ।