उद्योगको लागि लिएको जग्गामा चौधरी ग्रुपले बनायो कलाघर,संस्कृति जगेर्ना गर्ने लक्ष्य

काठमाडौं । उद्योगी तथा व्यवसायी विनोद चौधरीको योजनाले मूर्तरुप लिएको भए आजभन्दा करिब ४० वर्ष अघि नै नवलपुरको हर्कपुरमा नेपालकै पहिलो कागज कारखाना स्थापना हुन्थ्यो ।

तत्कालीन समयमा नेपालकै पहिलो कागज कारखाना खोल्ने उद्देश्यले चौधरीले त्यहाँ जग्गा खरिद गरेका थिए । त्यसका लागि उनले आवश्यक तयारी पनि गरेका थिए ।

तर तत्कालीन राजनीति उनको योजनामा प्रतिकुल बनिदियो । जसका कारण नेपालको पहिलो कागज कारखाना ‘सरस्वती पेपर मिल्स’ योजनामै सीमित भयो ।

कागज कारखानाका लागि खरिद गरेको जग्गामा कालान्तरमा चौधरीले फार्म हाउस बनाए । आपँ र लिचीका बोट रोपे । हरिण पनि पाले ।

चौधरीको नेपालकै पहिलो कागज कारखाना बनाउने त्यो सपना सरकारले नजिकै भृकुटी कागज कारखाना शुरु गरेपछि त्यत्तिकै तुहियो । राजनीतिक दाउपेचका कारण भृकुटी कागज कारखाना पनि कालान्तरमा निजीकरण भयो । सरकारले २०४९ कात्तिक ५ गतेका दिन निजीकरण गर्यो । हाल उक्त कारखानाको नाममा उपयोग नभएको जग्गा र खण्डहर बनेको भवनबाहेक केही छैन ।

यो त्यही जग्गा हो, जहाँ अर्बपति चौधरीले ‘सिजी उन्नती कल्चलर भिजेल’  खोलेका छन् ।

उन्नती कल्चरल भिजेललाई कलाघर बनाउनका लागि चौधरी र उनको टीमले ठूलो मिहेनत गरेको छ । थारु समूदायलाई नजिकबाट नियाल्न वा थारु संस्कृतिलाई केन्द्रित गरी कल्चलर भिलेज तयार पारिएको छ ।

भरतपुरबाट १२ किलोमिटर पश्चिम, पूर्वपश्चिम राजमार्गसँगै जोडिएको नवलपुरको हर्कपूरमा अवस्थित छ ‘उन्नति कल्चरल भिलेज’ । यो आन्तरिक र वाह्य पर्यकटक लक्षित गरी विश्व सामु नेपाली कला, शिल्प तथा संस्कृति चिनाउने उदेश्यले चौधरी ग्रुपले स्थापना गरेको हो ।

हवाइ वा सडक मार्गबाट हर्कपुरस्थित उन्नति कलाग्राम पुग्न सकिन्छ । राजधानीबाट हर्कपुर १ सय ६५ किमि टाढा छ । त्यसका साथै काठमाडौंबाट भरतपुर हवाई यात्रा र १५ मिनेट सडक यात्रा गरेर उन्नति कल्चरल भिलेज पुग्न सकिन्छ ।

उन्नतीको प्रवेशद्वारदेखि नै थारु संस्कृति झल्काउने परम्परागत आथित्यता यहाँ आउने अतिथिले पाउँछन् । अतिथिगृह, कजा दीर्घा (आर्ट ग्यालरी), आर्ट रेसिडेन्सी, कलाघर (रंगमञ्च), थारु गाँम र शिलपाकुटी म्युजियम यहाँका अकर्षण हुन् ।

यससँगै, उन्नतीमा आतिथ्य सेवाका लागि एक रेस्टुराँ,  ब्यान्क्वेट, बसोबासका लागि थारु संस्कृति झल्कने १० वटा कोठाको व्यवस्था गरिएको छ ।

यो  बढी कला, शीप, साहित्य तथा संस्कृतिको संगमथलो अर्थात् कलाग्रामका रुपमा चिनाइएको छ । यहाँ थारु संस्कृति परम्परासँगै देशभरका प्रख्यात कलाकारहरुले बनाएका हस्तकलाका सामान मुर्तिकला, चित्रकलाहरु समेत अवलोकन गर्न सकिन्छ ।

उन्नतीमा आउने अतिथिका लागि यही उत्पादन गरिएका कृषि उपजहरुको परिकार तयार गरिन्छ । यहाँ मौसमी तरकारी खेतीदेखि मौरी पालन गरिएको छ ।

६ बिघा (५४ हजार वर्गमिटर) भु–भागमा अवस्थित यो कलाग्रामले आँप र लिच्ची बगान तथा कमलपोखरीको सुन्दरताका बीचमा निर्मित हरेक भवनमा थारू जातिका दैनिक क्रियाकलाप, मेलामहोत्सव र पर्वबारेका जानकारी दिएका चित्रहरु कोरिएका छन् ।

कला, शील्प र संस्कृतिलाई विश्वस्तरीय बनाउने र प्रबर्धन गर्ने अवधारणा नेपालका एक्ला अर्बपति विनोद चौधरीको हो ।

लोपोन्मुख अवस्थामा पुगेका ऐतिहासिक र जातीय सम्पदा प्रबर्धनका लागि नवलपुर जिल्लाको हर्कपुरमा उन्नति कल्चरल भिलेज निर्माण गरिएको चौधरी ग्रुपका जनरल म्यानेजर मधु पौडेल बताँउछन् ।

‘दीर्घकालीन योजनाले कलासंस्कृतिमा समृद्ध मुलुकको सम्पदा संरक्षण गरी मौलिकता गुम्नबाट जोगाउने प्रयत्न चौधरीफाउन्डेसन गरेको छ,’ उनले क्लिकमाण्डूसँग भने, ‘उन्नति कल्चरल भिलेज साधकका निम्ति समर्पण गरिएको हो । यसलाई व्यवसायभन्दा सामाजिक उत्तदायित्वसँग जोडिएको छ ।’

उन्नती औपचारी रुपमा गत चैत मसान्तमा सञ्चालन गरिएको हो । यहाँ देशको मौलिक संस्कृति र कलालाई नजिकबाट नियाल्ने इच्चा भएका प्राकृतिक तथा संस्कृति प्रेमीहरु आउने पौडेलले बताए ।

‘सहरीकरण र बनावटी जीवनशैलीले हाम्रो चिनारी झल्काउने ऐतिहासिक एवम् जातीय सम्पदा लोपोन्मुख अवस्थामा पुगेका छन्, जसको जर्गेना चौधरी ग्रुपले गर्ने प्रयास गरेको छ,’ पौडेलले  थपे, उन्नति कल्चरल भिलेज सीजीको संस्थागत सामाजिक उत्तरदायित्वअन्तर्गतको परियोजना हो । यो परियोजना देशका सातै प्रदेशमा अभियानको रुपमा विस्तार गर्दै स्वदेशी कलाको पुनर्जागरण गरिने उनले भनाइ छ ।

‘यसका लागि सीजीका  टिमले सातै प्रदेशमा उचित लोकेशन, कल्चरल भिलेजको डिजाइन बनाउन प्रारभिक तयारी गरिरहेका छन्,’ उनले भने, ‘सातै प्रदेशमा निर्माण हुने कल्चरल भिलेज त्यहीको स्थानिय कला संस्कृतिलाई प्रोत्सान गर्दै सोही अनुसार तयार हुन्छ ।’

चितवनमा थारु जातीको बसोबास बढी भएको हुँदा थारु संस्कृतलाई नै बढी उन्नतीले प्राथमिकतामा राखेको उनले बताए । यस्ता कल्चरल भिलेजले व्यवसाय गरी नाफा कमाउनेभन्दा आन्तरिक र वाह्यदेशमा संस्कृतिको चिनारी बढाउने उदेश्य राखिएको उनको भनाइ थियो ।

कला र शील्प: 

पारम्परिक कला तथा शील्प अभ्यासको समर्थन गर्नु तथा अखण्डता जोगाइराख्नु दायित्व उन्नतिले मानेको छ । यस अर्थमा कला सिर्जनाको अवसर, प्रदर्शन तथा प्रवर्धन उन्नतिले गर्ने छ । जसका लागि यहाँ कला दीर्घा (आर्ट ग्यालरी) मा कलाकारहरुले बनाएका कला प्रर्दशनीमा राखिएको छ ।

यस्तै, यहाँ उन्नतिको पौवा नामक कला ग्यालरीमा कला तथा शील्प उत्सुकलाई सिर्जना प्रदर्शनीको अवसर दिइन्छ । यहाँ अनुभवी कलाकारहरुले नयाँ कलाकारहरुलाई तालिम समेत दिन्छन् ।

लीला नामक एम्पिथियटर (खुला आकास भएको स्थल)मा विविध सांस्कृतिक गतिविधि सञ्चालन गर्न सकिन्छ । बाटिका नामक कला बगैंचामा कलाकारले कलाकृति सिर्जना गर्न सकिन्छ ।

ती सिर्जनालाई यही आर्ट ग्यालरीमा प्रदर्शनीमा राखिन्छ ।

नेपाली इतिहास, पुरातत्व तथा कला र शील्पमा आएका परिष्कृत रूपका कारक पहिल्याउने माध्यम उन्नति हो । यो डिजाइन तथा इन्नोभेसको तालीम दिने गन्तव्य पनि हो ।

थारु संस्कृति र परम्पराको अनुभवः
उन्नतीमा प्राकृतिक तथा परम्परागत थारू बासस्थान अनुभुती गर्न पाइन्छ । यहाँको थारू रेस्टुरेन्टले थारूका परिकार (अनादी चामलको खाना, माछा, घुँगी आदि) त पस्किन्छ नै, सँगै थकाली र नेपाली परम्परागत खानाको स्वाद पनि अतिथिहरूलाई चखाउँछ ।

यहाँका कलाहोटल, बडाघर रेस्टुराँ र आतिथ्य हलले पृथक आतिथ्य अनुभव दिन्छन् । आथित्य कार्य यहाँको आर्थिक मेरूदण्ड पनि हो ।

अर्गानिक खेतीपाती यहाँको अर्को अनुभव हुनेछ । विभिन्न खाद्यान्न उत्पादन गर्ने तरिका प्रदर्शनी गर्न यहाँ विशेष स्थान छुट्याइएको छ ।

अतिथि क्षेत्रः
उन्नतिले लोप हुन लागेका मौलिक तथा पृथक विविधता सुनिश्चत गरेको छ । यहाँ रहने कलाकारलाई स्वतन्त्रता र सिर्जनाबाट प्रेरित हुने अवसर उन्नतिले दिन्छ ।

जसमा आर्ट रेसिडेन्सी (कलाघर)को सुक्ष्मकलाको विषेश सजावटले यहाँको कलाघरलाई आफैंमा मनमोहक बनाएको छ । आप लिची घारीभित्र रहेको नेपाली कलाले निर्मित यो घरमा एउटा मास्टर बेडरूम र २ वटा डिलक्स कोठा छन् ।

यहाँको खुला स्थान कलाको प्रयोगशाला हो । यो संगितका पारखी कलाकारहरु आएर आफ्नो अभ्यास गर्नकै लागि निर्माण गरिएको हो भने यसको बनावट समेत सोही अनुसरको छ ।

कलाघरसँगै रहेको रंगमञ्च रेसिडेन्सी (बोधीकुञ्ज) मा सुविधा सम्पन्न ३ वटा कोठा छन् । संस्कृति, प्रकृति, योग तथा ध्यानका माध्यमबाट सिर्जनाको रसपान यहाँ गर्न सकिन्छ । यहाँ ३ वटा कोठा, खुला स्नानगृह, ढुंगेधारा र निजी स्थानको व्यवस्था छ ।

देहरी थारू घरः
यो घरमा थारूको पर्वको नाम दिइएको ५ सुन्दर कोठाहरू छन । ती कोठाहरूको नाम होः जितिया, फगुवा, माघी, अनत र अमोसा । थारुको मौलिकता झल्काउनका लागि सो नाम दिइएको बताइएको छ । यी कोठामा थारू समुदायको पारम्पारिक जीवनशैली झल्काउने भित्ता छन् ।

थारू गाँमः
थारू गामको कला, परम्परा र भान्साले आगन्तुकलाई थारु समुदायको जिवन्तता महसुस गराउँछ । थारू गाँममा देहरी नामको अतिथि कक्ष, बहरी नामको पारम्पारिक लाइभ भान्साघर, बडाघर नामको डाइनिङ, गडला मोड नामको बार र डबली नामको सांस्कृतिक प्रस्तुती दिने क्षेत्र छ । थारू गाम आफैंमा खुला थारू संग्रहालय हो ।

शिल्पाकुटी म्यूजियमः
थारु गाँमसँगै शिल्पाकुटी म्यूजियम रहेको छ । यहाँ थारु समुदायले हातले बनाएका हस्ताकलाका सामाग्रीहरु प्रदर्शनीमा राखिएको छ । यससँगै अन्य विभिन्न जातजाती समुदायका कला संस्कृति झल्काउने हस्तकलाहरु समेत यहाँ प्रदर्शनीमा राखिएको छ ।