राष्ट्र बैंकको अध्ययन: कर्मचारीको औसत तलब सूचांक ९.४%ले बढ्यो, सबैभन्दा धेरै बैकिङमा

काठमाडौं । सरकारी तथा निजी क्षेत्रमा कार्यरत कर्मचारीको तलब औसतमा ९.४ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ ।

राष्ट्र बैंकले सार्वजनिक गरेको गत आर्थिक वर्षको तलब तथा ज्यालाको औसत विवरणअनुसार समग्रमा कर्मचारीको तलब सूचांक ५३७.४५ छ । अघिल्लो आवको सोही अवधिमा औसत तलब सूचांक ४९१.०७ थियो ।

राष्ट्र बैंकको तथ्यांकअनुसार समग्रमा हेर्दा सरकारी निकायको कर्मचारीको भन्दा निजी क्षेत्रका संघ संस्थामा कार्यरत कर्मचारीको औसत तलब सूचांक धेरै छ । जसमा सबैभन्दा धेरै औसत तलब सूचांक बैंक तथा वित्तीय संस्थाको कर्मचारीको छ ।

गत आर्थिक वर्षमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाका कर्मचारीको औसत तलब सूचांक ६५३.५० छ । सोही अवधिमा सरकारी निकायतर्फ औसत तलब सूचांक निजामति कर्मचारीको ५४१.८०, सार्वजनिक संस्थानका कर्मचारीको औसत तलब सूचांक ४४१.९८ र नेपाली सेना, नेपाल प्रहरीलगायतको औसत तलब सूचांक ४८३.७६ छ ।

सरकारी निकाय र अन्य निजी क्षेत्रका संघ–संस्थामा भन्दा वित्तीय क्षेत्रमा औसत आर्कषक तलब भत्ता तथा सेवा सुविधा वित्तीय क्षेत्रका कर्मचारीले पाउने हुँदा पनि यो क्षेत्र शिक्षित तथा बेरोजगारलाई रोजगारीको गन्तव्य नै भएको छ ।
तथ्यांकअनुसार कर्मचारीको तहगत औसत तलब विवरणमा पनि बैंक तथा वित्तीय संस्थाको कर्मचारीको नै औसत तलब वृद्धिदर बढी छ ।

अघिल्लो आवमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाका अधिकृत तहका कर्मचारीको औसत तलब सूचांक ४१४.५९ थियो । जुन गत आवको सोही अवधिमा १५.०४ प्रतिशतले वृद्धि भएर अधिकृतहरुको तलब सूचांक ४७६.९८ पुगेको छ ।
साथै, बैंक तथा वित्तीय संस्थाका साधारण तहका कर्मचारीको तलब सूचांक औसतमा अघिल्लो आवमा ५५५.४८ थियो ।

गत आवको सोही अवधिका साधारण तहका कर्मचारीको औसत तलब सूचांक २४.९१ प्रतिशतले वृद्धि भएर ६९३.९० पुगेको छ ।

सरकारी निकायतर्फ निजामति कर्मचारीको औसत तलब सूचांक अघिल्लो आवमा ३९३.१४ थियो । गत आवको सोही अवधिमा १३.४५ प्रतिशतले बढेर ४४६.०४ पुगेको छ ।

निजामति कर्मचारीमा अधिकृति तहका कर्मचारीको औसत तलब सूचांक अघिल्लो आवमा ३५८.८३ थियो । जुन गत आवको सोही अवधिमा १७.४५ प्रतिशतले वृद्धि भएर ४२१.४५ पुगेको छ ।

साथै साधारण तहका निजामति कर्मचारीको तलब सूचांक अघिल्लो आवमा ४६६.०३ थियो । जुन गत आवको सोही अवधिमा १९.३९ प्रतिशतले वृद्धि भएर ५५६.४१ पुगेको छ ।

कसरी हुन्छ तलब र ज्यालाको औसत गणना ?

राष्ट्र बैंकले तलब तथा ज्यालाको औसत विवरण आर्थिक र श्रम सर्वेक्षणको आधारमा सर्वेक्षण गरी तलब तथा ज्यालाको औसत सूचांक तयार गरी हरेक महिना सार्वजनिक गर्ने गरेको छ ।

त्यही आधारलाई आधार बनाएर तलब तथा ज्याला मजदुर सूचांक तयार गरिएको राष्ट्र बैंकको प्रवक्ता गुणाकर भट्टले बताए ।

‘विभिन्न क्षेत्रका सम्बन्धित रोजगारदाता संस्थाबाट तलब र ज्यालाकोे विवरण संकलन गरी इन्डेक्स तयार पारिन्छ,’ प्रवक्ता भट्टले क्लिकमाण्डूसँग भने ‘त्यो इन्डेक्स २००४/०५ को सर्वेक्षणमा आधारित छ ।’

त्यही इन्डेक्सलाई आधार बनाएर विभिन्न क्षेत्रका कर्मचारी, श्रमिकको तलब र ज्यालाको तथ्यांक तयार परिएको उनले बताए । यो इन्डेक्स पूरानो भएकाले यकिन तथ्यांक समेट्न नसक्ने अवस्था आउन सक्ने भन्दै राष्ट्र बैंकले गत वर्ष सर्वेक्षणको विधि र आधार वर्ष परिवर्तन गर्न शुरु गरेको थियो । तर कोरोना भाइरसका कारण सो काम रोकिएको भट्टले जानकारी दिए ।

राष्ट्र बैंकले औसत तलब तथा ज्यालाको सूचांकअनुसार मासिक रुपमा तलब तथा ज्यालाको विवरण सार्वजनिक गर्ने गरेको छ ।

तथ्यांकको वेस निर्माण आव २०६१/६२ मा सर्वे गरिएको विभिन्न सरकारी संस्था, निजी क्षेत्रमा कम्पनी तथा र्फम, शैक्षिक संस्था र सार्वजनिक संस्थानहरुलाई नमूनाका रुपमा लिएर त्यहाँका कर्मचारीको औसत तलब तथा ज्यालाको आधार तयार पारिएको थियो । आर्थिक सर्वेक्षण २०६१/६२ मा सबै क्षेत्रको औसत तबल तथा ज्याला १०० मानिएको थियो ।

सर्वेक्षणमा समेटिने सरकारी तथा निजी क्षेत्रका संघ संस्था तथा स्रोतहरुः

हालसम्म तलब तथा ज्यालाको औसत विवरण आर्थिक सर्वेक्षण २००४/०५ को आर्थिक सर्वेक्षणको आधारणमा भइरहेको थियो । तलब तथा ज्यालाको सूचांक तयार गर्दा नमूना सर्वेक्षण गरिन्छ ।

जसमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाको नमूना सर्वेमा नेपाल राष्ट्र बैंकसहित अन्य २ वटा सरकारी वाणिज्य बैंक र एक वटा निजी क्षेत्रको वाणिज्य बैंकलाई समेटिएको राष्ट्र बैंकले जनाएको छ । जसमा नेपाल राष्ट्र बैंक, नेपाल बैंक, राष्ट्रिय वाणिज्य बैंक र नविल बैक छन् ।

यस्तै, नेपाल विद्यत प्राधिकरण, नेपाल टेलिकम, दुग्ध विकास संस्थान र नेपाल आयल निगम गरी ४ वटा सरकारी संस्थानलाई सर्वेक्षणमा समेटिएको राष्ट्र बैंकका प्रवक्ता भट्टले बताए । साथै, सरकारी संगठन तर्फ निजामति किताबखाना, शिक्षक किताबखाना, नेपाली सेना, नेपाल प्रहरी र सशस्त्र प्रहरी बललाई सर्वेक्षणमा समेटिएको छ ।

शैक्षिक क्षेत्रतर्फको औसत तलब सर्वेक्षणमा भानुभक्त मावि, एसओएस भक्तपुर, ग्यालेक्सी पब्लिक र त्रिभुवन विश्वविद्यालयलाई समेटिएको छ । औद्योगिक क्षेत्रतर्फ भने सो सर्वेक्षणमा विभिन्न १६ वटा उद्योग प्रतिष्ठानलाई समेटिएको राष्ट्र बैंकले जनाएको छ ।

ज्यालादरको तथ्यांक भने देशभरका विभिन्न ११ स्थानहरु तोकिएको छ । त्यसमा भद्रपुर, विराटनगर, जनकपुर, विरगञ्ज, सिद्धार्थनगर, नेपालगञ्ज, धनगढी, पोखरा, काठमाडांै, ललितपुर र चितवन रहेका छन् । प्रचलित ज्यालादर नै सर्वेक्षणमा समेटेर औसत गणना गरिएको प्रवक्ता भट्टले जानकारी दिए ।

श्रमिकको ज्याला सर्वेक्षणका लागि तोकिएको स्थानका उद्योग र व्यापारिक क्षेत्रबाट थोरैमा ३ वटा युनिट गरी ३३ वटा नमूना लिने गरिन्छ । जसमा निर्माण/औद्योगिक र कृषि क्षेत्रका उच्च दक्ष, दक्ष/अदक्ष, सिकर्मी, डकर्मी, ज्यामी पुरुष र महिला, मजदुरको ज्यालाको नमूना दिने गरिएको भट्टले बताए ।

कृषि क्षेत्रको मजदुरको ज्यालाको नमूना सर्वेक्षण गर्दा ११ क्षेत्रका घरपरिवारबाट ३/३ वटा गरी ३३ प्रकारका ज्यालाको नमूना लिएर ज्याला सूचांक तयार गरिन्छ ।

यी संस्थामा गरिएको सर्वेक्षणलाई आधार मानेर राष्ट्र बैंकले समग्र क्षेत्रको तलब तथा ज्यालाको सूचांक निकाल्छ ।

एक वर्षमा कुन क्षेत्रका कर्मचारी र श्रमिककोे औसत तलब तथा ज्याला कतिले बढ्यो ?

राष्ट्र बैंकले सार्वजनिक गरेको औसत तलब र ज्यालाको विवरणअनुसार अघिल्लो आवको तुलनामा गत आवमा निजामति कर्मचारीको तलब औसतमा १९.२२ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ । जसमा अधिकृत तहका कर्मचारीको १५.८४ प्रतिशत र साधारण तहका कर्मचारीको १२.२२ प्रतिशतले वृद्धि भएको हो ।

सार्वजनिक संस्थाका कर्मचारीको औषतमा २६.६८ प्रतिशत र साधारण तहका कर्मचारीको १७ प्रतिशतले औसत तलब वृद्धि भएको हो ।

नेपाली सेना र प्रहरीतर्फ औसतमा ८.९६ प्रतिशतले कर्मचारीको तलब बढेको छ । जसमा अधिकृत तहका कर्मचारीको १३.५२ प्रतिशत र सहायक तहका कर्मचारीको ८.८१ प्रतिशतले आसत तलब वृद्धि भएको छ ।

यस्तै, शैक्षिक संस्थातर्फ अघिल्लो आवको तुलनामा गत आवमा कर्मचारीको तलब औसतमा १०.४६ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ । जसमा अधिकृत तहका कर्मचारीको औसत तलब १५.१२ प्रतिशतले र साधारण कर्मचारीको ३.५० प्रतिशतले वृद्धि भएको देखिन्छ ।

निजी संगठनतर्फका कर्मचारीको औसतमा तलब आघिल्लो आवको तुलनामा गत आवमा १७.२४ प्रतिशतले बढेको छ । जसमा अधिकृत तहका कर्मचारीको १७.८४ प्रतिशत र साधारण तहका कर्मचारीको १७ प्रतिशतले औसत तलब वृद्धि भएको हो ।

साथै, मजदुरहरुको अघिल्लो आवको तुलनामा ८.३३ प्रतिशतले गत आवको सोही अवधिमा ज्याला बढेको छ । ज्याला वृद्धि क्षेत्रगत रुपमा कृषि मजदुरको ७.४३ प्रतिशत, औद्योेगिक मजदुरको १०.९३ प्रतिशत र निर्माण क्षेत्रका मजदुरको ६.६१ र दैनिक ज्यालादारी मजदुरको औसतमा ज्याला अघिल्लो आवको तुलनामा ४.९४ प्रतिशतले बढेको छ ।

कुन क्षेत्रका कर्मचारीको तलब कति बढ्यो ? तथ्यांकमा हेर्नुहोस्

स्रोतः नेपाल राष्ट्र बैंक