नेपालमा बढ्दै पेट्रोलियम पाइपलाइन कनेक्टिभिटी: साढे २४ अर्ब लागतमा दुईवटा, १ लाख किलोलिटरको भण्डारण

काठमाडौं । नेपाल आयल निगमले इन्धनको सहज आपूर्तिको लागि पाइपलाइन कनेक्टिभीटीलाई पहिलो प्राथमिकताका राखेर गृहकार्य अघि बढाएको छ ।

विभिन्न वहानामा ट्यांकर व्यवसायीले गर्ने आन्दोलनका कारण इन्धन आपूर्तिमा असहज परिस्थिति उत्पन्न हुने समस्यालाई सदाको लागि अन्त्य गर्न निगम पाइपलाइन कनेक्टिभीटीलाई पहिलो प्राथमिकतामा राखेर गृहकार्य अघि बढाएको हो ।

पाइपलाइन कनेक्टिीभीटी अन्तर्गत नै यसअघि ४ वर्ष ९ महिनाअघि दक्षिण एशियाको पहिलो नेपाल–भारत अन्तरदेशीय मोतिहारी–अमलेखगञ्ज पेट्रोलियम पाइपलाइनको निर्माण सम्पन्न भएर अहिले सहज रुपमा डिजल आपूर्ति भइरहेको छ ।

सोहि पाइपलाइनबाट आगामी जनवरीबाट पेट्रोल पनि ल्याउने गरी द्रुतगतिमा काम भइरहेको छ । जनवरीमा नेपालका प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली र भारतीय समकक्षी नरेन्द्र मोदी संयुक्त रुपमा उक्त पाइपलाइनबाट पेट्रोल ल्याउने कार्यको उदघाट्ने गर्ने कार्यक्रम छ ।

निगमका प्रवक्ता मनोज ठाकुरका अनुसार अन्तरदेशीय पेट्रोलियम पाइपलाइन योजना अन्तर्गत एक अन्तरदेशीय र एक आन्तरिक पाइपलाइन पनि अघि बढाइसकेको छ । निगमले साढे २४ अर्ब लागतमा दुई पाइपलाइनको निर्माण अघि बढाएको छ।

नेपाल आयल निगम र इण्डियन आयल कर्पोरेशन (आईओसी) बीच बिजिनेस टु बिजिनेस (बीटुबी एग्रीमेन्ट) सम्झौता भएपछि थप एक अन्तरदेशीय र एक आन्तरिक पेट्रोलियम पाइपलाइनको निर्माण कार्य अघि बढेको हो ।

यो बीटुबी सम्झौता गत् असोज १७ गते नयाँ दिल्लीमा भएको थियो ।

‘यो सम्झौताअनुसार अन्तरदेशीय पाइपलाइनअन्तर्गत आईओसीले भारतको सिलिगुडीदेखि नेपालको झापाको चारआलीसम्म ५० किलोमिटर लामो पेट्रोलियम पाइपलाइन निर्माण गरिदिनेछ,’ प्रवक्ता ठाकुरले भने, ‘यस्तै चारआलीमै १८ हजार ९ सय किलोलिटर क्षमताको भण्डारण गृहसहित स्मार्ट ग्रीनफिल्ड टर्मिनल पनि निर्माण हुनेछ ।’

निगमको इन्जिनियरिङ्ग परियोजना तथा सूचना प्रविधि विभागका ईन्जिनियर विनितमणि उपाध्यायका अनुसार आन्तरिक पाइपलाइनअन्तर्गत भने नेपालको अमलेखगञ्जदेखि चितवनको लोथरसम्म ६२ किलोमिटर पेट्रोलियम पाइपलाइन पनि भारत सरकारको अनुदानमा निर्माण गर्न लागिएको छ ।

यसबाहेक लोथरमा ९१ हजार ९ सय किलोलिटर क्षमताको स्मार्ट ग्रीनफिल्ड टर्मिनलको निर्माणमा भारत सरकारको प्राविधिक सहयोग हुनेछ भने यो टर्मिनल निर्माणमा लाग्ने सम्पूर्ण खर्च निगमले व्यहोर्ने छ ।

दुई पाइपलाइन र चारआलीको स्मार्ट ग्रीनफिल्ड टर्मिनल निर्माणका लागि भारत सरकारले करिब १५ अर्ब भारतीय रुपैयाँ लगानी गर्ने सम्झौतामा उल्लेख छ ।

निगमका अनुसार दुई पाइपलाइन र दुई भण्डारण गृहसहित दुई स्मार्ट ग्रीनफिल्ड टर्मिनल निर्माण कार्य सम्पन्न गर्न भने कूल २४ अर्ब ५० करोड २२ लाख ८३ हजार नेपाली रुपैयाँ (१५ अर्ब ३० करोड भारतीय रुपैयाँ) को लगानी हुँदैछ ।

तत्कालिन प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड भारत भ्रमणमा रहेको वेला २०८० जेठ १७ गते समकक्षी प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीसमेतको उपस्थितिमा ३ बुंदे सरकारद्वारा सरकारलाई (गर्भमेन्ट टु गर्भमेन्ट –जीटुजी) समझदारी भएको थियो ।

दाहाल र भारतीय समकक्षी मोदीको उपस्थितिमा तत्कालीन उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्तिमन्त्री रमेश रिजाल र भारतीय पेट्रोलियम मन्त्री हरदीपसिंह पुरीले समझदारीपत्रमा हस्ताक्षर गरेका थिए ।

यसरी अघि बढ्दैछ आयोजना

जीटुजीपछि बीटुबी सम्पन्न पश्चात पाइपलाइन र दुई स्मार्ट ग्रीनफिल्ड टर्मिनल निर्माण कार्यको प्रक्रिया अघि बढेको निगमले जनाएको छ ।

बीटुबी सम्झौतापछि निर्माण कार्य अघि बढाउन निगम र आईओसीले आआफ्नो तर्फबाट ४–४ सदस्यीय सञ्चालक कमिटी (स्टेरिङ्ग कमिटी) बनाएको छ ।

प्रवक्ता ठाकुरकाअनुसार निगमतर्फबाट बजार निर्देशक तथा नायब कार्यकारी निर्देशक इन्जिनियर बीरेन्द्र गोइत र आईओसीको तर्फबाट कन्ट्री म्यानेजर निरुपमा रायज्यादाले उक्त स्टेरिङ्ग कमिटीको नेतृत्व गरिरहेका छन् ।

निगमले सिल्लीगुडी–झापा (चारआली) पाइपलाइन आयोजनाको लागि आयोजना प्रमुखको जिम्मेवारी ईन्जियरिङ्ग क्षेत्रमा विज्ञ मानिएका ईन्जिनियर सुरेन्द्र महतो र अमलेखगञ्ज–चितवन (लोथर) पाइपलाइनको आयोजना प्रमुखको जिम्मेवारी ईन्जिनियर अभिशेष ठाकुरलाई दिएको छ । ठाकुर यसअघि मोतिहारी–अमलेखगञ्ज पेट्रोलियम पाइपलाइन परियोजनामा काम गरिसकेका छन् ।

यहि बीच निर्माण भएको स्टेरिङ्ग कमिटीको पहिलो संयुक्त बैठक गत कात्तिक २९ गते काठमाडौंमा बसेको थियो । बैठकले दुई पाइपलाइन र दुई स्मार्ट ग्रीनफिल्ड टर्मिनल सँगसँगै अघि बढाउने सहमति जनाएको छ ।

ठाकुरका अनुसार दुई पाइपलाइनमध्ये अमलेखगञ्ज–चितवन (लोथर) खण्ड पर्सा राष्ट्रिय निकुन्ञ भएर जाने भएको हुनाले वातावरणीय प्रभाव मूल्यांकन (ईआईए) गर्नुपर्ने भएको छ । यस्तै सिल्लीगुडी–झापा(चारआली) को पनि ईआईएको प्रक्रिया अघि बढाउन लागिएको छ ।

‘निकुञ्ज क्षेत्रभित्रबाट पाइपलाइनको रुट परेकाले पाइपलाइन ओछ्याउन केही बनक्षेत्रको रुखहरु कटानी गर्नुपर्ने देखिएको छ,’ प्रवक्ता ठाकुरले भने,‘रुख विरुवा कटान गर्दा पर्न सक्ने वातावरणीय प्रभावसम्बन्धी मूल्याँकन (ईआईए) गर्ने प्रक्रिया अघि बढाउन लागेका छौं ।’

ईआईए सकिएपछि वन तथा वातावरण मन्त्रालयबाट अनुमति लिएर पाइपलाइनको रुटमा पर्ने रुख कटान प्रक्रिया र पाइपलाइन र ग्रीनफिल्ड स्मार्ट टर्मिनल निर्माणको लागि विस्तृत परियोजना रिपोर्ट(डीपीआर) सम्बन्धी प्रक्रिया सँगसँगै अघि बढाइने उनले जानकारी दिए ।

निर्माण कार्य सुरु भएको ५५ महिनामा निर्माण सम्पन्न गर्ने जीटुजी सहमतिपत्रमा उल्लेख छ ।

झापाको चारआलीमा सवा ११ अर्ब लगानी, १८,९०० किलोलिटर भण्डारण क्षमता

निगमका अनुसार चारआली पेट्रोलियम पाइपलाइन आयोजनाअन्तर्गत चारआलीमा आयोजना सम्पन्न गर्न ११ अर्ब १४ करोड ६१ लाख ३६ हजार नेपाली रुपैयाँको लगानी लाग्नेछ ।

जसअन्तर्गत भारतको वेस्ट वंगालस्थित सिल्लीगुडीदेखि झापाको चारआलीसम्म ५० किलोमिटर दूरीमा पेट्रोलियम पाइपलाइन ओछ्याइनेछ ।

सिल्लीगुडीको आईओसीको डिपोदेखि बोर्डरसम्म ३६ किलोमिटर र बोर्डरदेखि झापाको चारआलीसम्म १४ किलोमिटर गरी ५० किलोमिटर खण्डमा पाइपलाइन ओछ्याइने छ ।

निगमले झापाको मेचीनगर नगरपालिका १३ स्थित चारआली चोकदेखि २ किलोमिटर दक्षिणपूर्वमा २०८० फागुन ३० गते २३ विघा ३ कठ्ठा १३ धुरजग्गा खरिद गरेको थियो ।

सोही जग्गामा निगमले सिल्लीगुडीबाट पाइपलाइन ल्याउन लागेको हो । यही क्षेत्रमा निगमले इन्धन भण्डारण गर्न भण्डार गृह र अत्याधुनिक अटोमेसन प्रविधि सुविधा भएकोे लोडिङ्गसेडिङ्गसहितको ग्रीनफिल्ड स्मार्ट टर्मिनल पनि निर्माण गर्दैछ ।

यो आयोजनाअन्तर्गत पाइपलाइन ओछ्याउनको लागि २ अर्ब ६७ करोड भारतीय रुपैयाँ र भण्डारण गृहसहित टर्मिनल निर्माण गर्न ४ अर्ब २९ करोड भारतीय रुपैयाँ लगानी हुनेछ । यो लगानी भारत सरकारले व्यहोर्ने बीटुबीमा उल्लेख छ ।

चारआलीमा पेट्रोलतर्फ २ हजार २ सय किलोलिटर क्षमताको ३ वटा गरी कूल ६ हजार ६ सय किलोलिटरको भण्डारण गृह र डिजेलतर्फ ४ हजार १ सय किलोलिटर क्षमताको ३ वटा गरी कूल १२ हजार ३ सय किलोलिटरको भण्डारण गृह निर्माण गर्ने बीटुवीमा उल्लेख छ ।

लोथरमा १३ अर्ब ३५ करोड ६१ लाखको लगानी, ९१ हजार ९ सय किलोलिटर क्षमताको भण्डारण गृह

६२ किलोमिटर दूरीको अमलेखगञ्ज–चितवन(लोथर) पाइपलाइन आयोजना अन्तर्गत १३ अर्ब ३५ करोड ६१ लाख नेपाली रुपैयाँको लगानीमा पाइपलाइन, भण्डारण गृह र ग्रीनफिल्ड स्मार्ट टर्मिनल निर्माण हुनेछ ।

जसअनुसार पेट्रोलतर्फ ११ हजार किलोलिटर क्षमताको तीन ट्याँकी गरी कूल ३३ हजार किलोलिटर र डिजेलको १५ हजार ५ सय किलोलिटर क्षमताको तीन ट्याँकी गरी कूल ४६ हजार ५ सय किलोलिटरको भण्डारण गृह निर्माण गरिनेछ ।

यस्तै मट्टितेलतर्फ ८ सय किलोलिटर क्षमताको दुई ट्याँकी गरी कूल १ हजार ६ सय किलोलिटर र हवाई इन्धनको ३ हजार ६ सय किलोलिटर क्षमताको तीन ट्याँकी गरी कूल १० हजार ८ सय किलोलिटरको भण्डारण गृह निर्माण गर्न लागिएको छ ।

अमलेखगञ्ज–चितवन(लोथर) पाइपलाइन निर्माण गर्न लाग्ने खर्च २ अर्ब ४२ करोड भारतीय रुपैयाँ भारतले व्यहोर्ने छ भने भण्डारण गृहसहित निर्माण हुने ग्रीनफिल्ड स्मार्ट टर्मिनलको लागत खर्च ५ अर्ब ९२ करोड भारतीय रुपैयाँ निगमले व्यहोर्ने सहमति भएको छ ।

पाइपलाइन, भण्डारण गृह र टर्मिनलको भौतिक पूर्वाधार निगमले चितवनको लोथर खोला किनारमा खरिद गरेको २३ विगहा १२ कट्हा जग्गामा निर्माण गर्न लागेको हो ।